^*sent/i ^UV

(tr)

1.

Ricevi per iu el la sensorganoj precipa la palpa, impreson, kiu sciigas nin pri la ekzisto kaj la ecoj de la eksteraj objektoj: [ili]i sentis la freŝan aeron, la unuan radion de la suno [1]; ĉu vi povas senti la odoron de la floroj […] [2]? de tempo al tempo oni sentis puŝon, kvazaŭ oni veturus super kavojn [3]. palpi, percepti, sensi

2.

Konscii pri io, kion oni ne precize povas klarigi racie: granda korniko […] diris: kra, kra! […] la vorton sola Gerda komprenis tro bone, kaj ĝian tutan enhavon ŝi sentis tre profunde [4]; oni tuj povas aŭdi, ke rakontas virino, oni sentas ion pureman [5]! mi sentas min spirite tute transportita al la […] kuirejo [6]; unu ne sentos foreston de alia [7]; ĉar kvankam ili eĉ multe ŝanĝiĝis, ŝi tamen […] sentis, ke tio devis esti ili [8]; Marta mem sentis ke ŝin kaptas efektiva inspiro, ke la penso de la majstro speguliĝas en ŝiaj vortoj ^Marta ; ŝi sentis ke Fradeko ŝin malpardonas pro ŝia venko [9]; Heleno, dank’ al tiu neerarema instinkto de patrinoj, sentis ke ŝia filo al ŝi kaŝas la veron [10]. diveni, konjekti, rimarki¹, supozi

3.

Ricevi agrablan aŭ malagrablan korpan aŭ spiritan impreson: li sentis sin tiel malfeliĉa, ke li malbenis la tagon, en kiu li estis naskita [11]; ĉiu el ili sentos malfeliĉon en sia koro [12]; estu kuraĝaj kaj fortaj, ne timu, kaj ne sentu teruron antaŭ la reĝo [13]; ili batis min, […] sed mi ne sentis [14]; ŝi malpli sentis la malvarmon kaj iris rapide [15]; mi sentos tute koran ĝojon pri mia tuta belegeco [16]; ili sentis sin kiel hejme [17]; se vi ne sentas vin sufiĉe forta, tiam iru returne [18]; sur la bordo estis tre solece, sed ŝi tion ne sentis, ĉar la maro prezentis konstantajn ŝanĝiĝojn [19]; ĉio staras klare […] antaŭ mia animo, mi sentas min tiel vigla [20]; se malsato turmentas, lupo timon ne sentas ^PrV ; de fremda dento ni doloron ne sentas ^PrV . emociiĝi, kortuŝiĝi

Rilata al la sentoj: sentaj kapabloj [21]; [tio] speciale direktis ŝian sentan kaj intelektan vivadon [22]; primitiva senta pririgardado [23]; Viktoro tre ĉefis siajn sentajn elmontrojn, tamen li ne povis haltigi eksalton [24]; feliĉa pro tiu senta delikateco, la dukino ĉiutage montris al sia bofilino amikemon [25]; sur tiu senta kampo li uzas nelingvajn esprimilojn [26]; mi zorgis praktike nur pri personoj ne kun materia, sed kun senta motivo: amo, ĵaluzo, samseksemo [27].

1.

Kapablo senti korpe aŭ morale; sentokapablo ĝenerala: fariĝi poetino […], por tio oni bezonas tri aferojn: saĝon, fantazion kaj senton [28]; la vidado kaj aŭdado ĉiam estis rigardataj de la homo kiel la plej gravaj […], la tri aliaj sentoj estas rigardataj kiel malpli gravaj [29]; tio, kion ni nun nomas la kvin sentoj [30]; apenaŭ li reakiris la sentojn, […] la tero kvazaŭ malfermiĝas sub liaj piedoj [31]; ĉiu vivas laŭ sia prudento kaj sento ^PrV . senso

2.

Agrabla aŭ malagrabla stato de la konscio, estigita de fizikaj kaŭzoj: mi havas tian senton kvazaŭ mi kisus mian patrinon [32]! li havis la senton, kvazaŭ li tuj mortos [33]; ĉiuj sentis doloron en la artikoj kaj tute perdis la senton de la varmego [34]. doloro, ĝuo, plezuro, sufero, volupto

3.

Agrabla aŭ malagrabla stato de la konscio, estigita de nemateriaj moralaj kaŭzoj (ĝojo, malĝojo, enuo, moko, honto, fiereco, surprizo, timo, bedaŭro, admiro, amo, malamo ktp); sentimento¹: li havis la senton, kvazaŭ pro malĝojo tuj krevos al li la koro [35]; lia unua sento estis ĉagreno, la dua estis absoluta perdo de humoro [36]; li povoscias konservi la ideojn kaj sentojn, ĝis ili klare kaj precize ricevas la formon de vortoj [37]; ŝi havis la senton, ke ŝi estas forlasita de ĉiuj [38]; estis ja vespero de Silvestro, kaj tiu penso okupis ĉiujn sentojn de la malgranda knabino [39]; kion tio signifas, […] ili ne povis prezenti al si, sed ia neklara sento diris al ili, ke tio kredeble estas io belega [40]; naskiĝis en li stranga sento: miksaĵo de deziro, sopiro kaj ĵaluzo [41]; disbati la malbonojn, kreitajn de la blinda sento, de la stulta tradicio [42]; maldolĉa sento de envio ^Marta . afekcio, emocio, vibri

4.

Ama aŭ malama inklino al iu; korsento: [min] vi prenis, ne demandinte miajn sentojn, mi pretendas, ke mi ne havas la devon sklave submeti min al viaj deziroj [43]; antaŭ nelonge [li] festis la okdekjaran datrevenon de sia naskiĝo, [do ni uzu] la okazon […], por esprimi al li tiujn sentojn, kiujn ni ĉiuj havas por li [44]; [tio] konfuzis la imagon, koron kaj sentojn de Klaro en momento, kiam la bela viro genuis antaŭ ŝi kaj rigardis en la profundon de ŝiaj okuloj [45]; ofendi la religian senton de persono, havanta alian religion [46]; la esperantisma ideo prezentas […] fratecan senton kaj esperon [47]. koro ², pasio, simpatio

sentoj

Sentumaĵo: tio estis la plej terura nokto de lia vivo […] li ne volus ankoraŭ unu fojon havi tian sentaĵon [48]; principoj entute ne ekzistas, […] ekzistas nur sentaĵoj, ĉio dependas de ili [49].

Sufiĉe intensa, klara por esti sentata: supre en la aero la malvarmo fariĝis sentebla [50]; la tero baldaŭ kovriĝis de […] narcisoj kaj violoj, ilia odoro estis pli kaj pli sentebla inter la krudaj odoroj de la tero [51]; en liaj vortoj estis sentebla ia protesto kontraŭ ĉio suferita [52]; tiuj malsimilaĵoj ekzistis nur kompare: ili estis senteblaj nur kiam la du junuloj montriĝis unu apud la alia [53]; atako kontraŭ la elektronikaj ŝaltcentraloj de ŝtato efikas multe pli dramajn kaj pli longe senteblajn rezultojn [54].

Sufiĉe intense, rapide por ke oni rimarku: la flugado estis senteble malpli rapida ol ordinare [55]; dum la lastaj monatoj lia vivelvido jam senteble aliiĝis [56]; iliaj provizaĵoj estas tiom grandaj, ke cent, aŭ mil friponoj ne povus ilin senteble difekti [57]; ŝajnas al mi, ke dum la nuna jarcento senteble komenciĝis kriza dekadenco de la angla lingvo [58].

Facile impresebla: sonoj tre mallaŭtaj, ne aŭdeblaj por la orelo, sed senteblaj por ĉiu animo sentema [59]; mi akiris sperton, mia vidado fariĝis pli sentema, mi eĉ ekamis tiun inferan landon [60]; la sorĉistinoj […] ne povas vidi malproksimen, sed ili havas senteman flaradon, kiel la bestoj [61]; en la komenco li estis ekstreme sentema kaj naiva, li kredis la amikecon, amon, feliĉon [62]; vi estas tre sentema al beleco [63]. delikata²

Preteco impresiĝi, emociiĝi: la malfeliĉa blinda infano [havis] profundan sentemecon, kiu estis en ŝi tiel forta, ke ŝi kvazaŭ havis okulojn sur la pintoj de la fingroj [64]; la junulo kisis senpeke la manon de la juna fraŭlino kun viveco, sentemo kaj tute aparta afabla plaĉemo [65]; la lastajn vortojn li eldiris kun efektiva sentemeco en la voĉo ^Marta ; Marta enprofundiĝis […] en la kortuŝantan sentemecon kaj poeziecon de la bildo ^Marta ; eĉ viktorianoj – neniel notindaj pro sia sentemo – postulis, ke tia nehumana, sendigna enkarcerigo ĉesu [66]. afekto, emocio

(tr)

Kaŭzi al iu senton: la ruĝeta sunlumo sur brunaj trunkoj kaj verdaj branĉoj sentigis la vesperiĝon [67]; Vi sentigis al Via popolo pezan sorton [68]; ke danĝere malsana, forlasita, ŝi kuŝis en mizera ĉambreto, […] treege sentigis al ŝi ŝian mizeron [69]; li sentigos sian skurĝon, li kraĉos al vi en la vizaĝon [70]; la memoro pri ili ankoraŭ hodiaŭ sentigas al mi spiritan naŭzon [71]; jam en la dua tago malsato sentigis sin al tiu homamaso [72].

(ntr)

1.

Iĝi rimarkebla, sentebla al homa konscio: malvarmo […] tiam sentiĝas plej forte [73]; en la freŝa aero sentiĝis la odoroj de frua printempo [74]; en iliaj okuloj sentiĝis decidemo kaj certeco pri la estonto [75]; malvarmega letero, en kiu sentiĝis nerevokebla decido [76].

2.

Senti sin; percepti iajn sentojn en sia interno: elirante el la klubejo, li sentiĝis kontenta [77]; Johano sentiĝis nelerte, senhelpe [78].

1.

sensilo¹anteno¹

2.

Sensilo²: la sentiloj de roboto; strataj kameraoj […] ekipitaj per diversaj sentiloj [79]; ĉe la zebrostrioj estis instalitaj sentiloj kun artefarita inteligenteco, ili povas aŭtomate analizi la trafikan situacion [80]; teksaĵo […] ekipita per elastaj sentiloj ebligantaj difini kiomgrade ĝi estas streĉita [81]; lumsentilo. indikilo

Senso: liaj sentumoj restis akraj, kaj ŝi memoris, ke li nur ofte plendis, iom rideme, kun bonhomeco – troa, ol ke ĝi estu sincera – ke ĉion li aŭdas [82]; laŭgrade liaj sentumoj revenis kaj li ĉirkaŭ si palpserĉis la libron [83]; vidpovo […], perdo de tiu ĉi sentumo rekte kaj kompreneble influas la anim-staton [84].

Sensaĵo: la diferenco inter emocio kaj sentumaĵo estas, ke sentumaĵo ne estigas reagan manifestacion [85].

(tr)

Havi intuan, malklaran ideon pri estontaĵo: mi antaŭsentis, ke vi hodiaŭ vespere venos [86]; tie ekstere io ekzistas, ia antaŭsento tion diras al ni [87]; de la alto de l' trono oni vidas tiajn aferojn, kiujn eĉ ne antaŭsentas simplaj homoj [88]; ŝi neniam antaŭsentis, ke tiu sinpelado enhavas en si tiom da maltrankvileco, turmentoj, trompiĝoj ^Marta ; Nun vi time, sorton-antaŭsente ⫽ Min observas kaj demandas ŝtele: ⫽ Ĉu dum vintro ankaŭ, vi konsente ⫽ Amos min fidele [89]? post horo li estos en la vilaĝo kaj jam antaŭsentis la plezuron de la ripozo [90]. antaŭvidi, prognozi, supozi

Interna sento pri devoj, pri morale necesaj sintenoj kaj agoj: La devosento igas lin ankoraŭfoje rekomenci, sed poste li rezignas [91]; iel revokis ŝin hejmen la devosento kaj la certeco, ke en la malfacilo ŝi devas esti ĉe la siaj [92]; la devosento ĉiam dum la vivo estis por mi ia fetiĉo [93].

Sento, kiun oni perceptas ĉe la koro; sentimento, korinklino, amo: li estis la objekto de tiu flamiĝanta korsento [94]; [ŝia] malfeliĉa amo […] estas prezentita tra ĉiuj plej subtilaj stadioj de melankolia medito, tra eksplodoj de korsento, maldolĉo, malbeno [95]; Kiam ĉi vortojn diris junulo korsente, ⫽ Kiel du perlo-beroj, ekbrilis arĝente ⫽ Du larmoj sur pupiloj grandaj, el lazuro [96]; tre malfacile la enamiĝinto eltenis [ke] liaj tro intimaj korsentoj [estis] tiel publike priklaĉataj [97]. pasio², simpatio

(tr)

Senti akorde kun alia persono: mi kunsentas kun vi en viaj afliktoj [98]; la riĉa grandsinjoro Medinaceli, […] kvankam eĉ kunsentas al li, ne povas armi ekspedicion [99]; tio estus ja facila maniero, – kunsentis Kristoforo kaj ŝajnis interesita [100]; mi profunde kunsentas kun vi pro via malfeliĉega spiritstato [101]; ili kunsentas kun mi kaj […] volas helpi [102]; Vitalij kompatis ŝin, kunsentis, sed eĉ timis montri al ŝi tiun ofendan kunsenton ^Metrop ; ili verkis libron pri siaj lingvistikaj esploroj, esperante ke ni kunsentos ilian fasciniĝon pri lingva tempoekskurso [103]. kompati, konsenti, simpatii

Interna dolora sento pri propraj malbonaj agoj: pro la kulposento de sia konscienco ŝi timis, ke oni spionas ĉiun ŝian iron [104]; ĉu al tiu gajulo la filino atribuas turmentan kulposenton? nekredeble [105]! ŝi estis ege tolerema, eble tro kulposenta [106]; mi preferus vidi ŝin de malproksime por ne devi paroli kun ŝi, mi ne scias kial mi sentis kulposenton [107].

Sentado akorda kun tiu de alia persono: ili manĝis kun li en lia domo, kaj esprimis al li sian kunsenton, kaj konsolis lin [108]; nu, nu, respondis la pli maljuna per tono, en kiu krom kunsento sonis ankaŭ kordo de forte sentata propra plialteco ^Marta ; mi sentas la devon antaŭ ĉio danki la legantan publikon por la viva kunsento, kiun ĝi montris por mia afero [109]; li demandis kun mieno kaj per voĉtono, kiuj ŝajnigis kortuŝan kunsenton [110]; li forlasis lin en la momento, kiam li pleje bezonis liajn kunsenton kaj helpon [111]. kompato, kompreno, simpatio

Kapablo diveni kaj proprigi sentojn de aliaj homoj: kompatemo kaj kunsentemo estas pli humanaj ol senanima […] ignorado [112]; la knabino ekrigardis la vizaĝojn […] kaj, leginte en ili bonvolon kaj kunsentemon, ŝi diris plue [113]. intuicio, kompatemo, komprenemo²

Intuo de parolanto pri la ĝusteco, konveneco de parolmaniero: tion li faris kun sia kutima lingvosento kaj profunda lingvomajstrado [114]; mi uzis mian hungaran lingvosenton kaj ververe mi volis nur ekscii, ĉu mi ne tedas miajn gelernantojn [115]; ĉar ĉiuj menciitaj formoj estas bona Esperanto, oni uzu ilin laŭ sia lingvosento [116].

Tiom malforte, diskrete aŭ grade, ke oni apenaŭ sentas: Beatrico estis kortuŝita, kaj nesenteble delasis ion da sia kutima severeco [117]; nesentebla sed reala barilo jam staris inter la novaj geedzoj [118]; aŭgusto forpasis nesenteble [119]; nesenteble la memoro de okazintaj fariĝoj estos la neevitebla konsekvenco de tiu reveno al vivo [120].

Stato de personoj same sentantaj. akordo

Ne havanta senton, indiferenta:

a)

Ne havanta senton emocian aŭ animan: ilia koro estis sensenta [121]; ili mutaj kaj sensentaj eliris […] el sia malgaja laborejo ^Marta ; ĉu la multaj zorgoj jam faris ŝin sensenta kaj pri doloro kaj pri ĝojo [122]? hebeta, obtuza³, stupora

b)

Ne havanta senton korpan: brrr! Januaro! la manoj estas bluaj kaj rigidaj […], la ŝtonkuboj marŝadas sub miaj sensentaj piedoj [123]; miaj fingroj estis sensentaj, kaj mia nazo gutis pro la malvarmo [124].

Foresto de sentoj animaj aŭ korpaj: mi estis en tia stato el malforto kaj sensenteco, inter la morto kaj la vivo [125]; multaj eĉ riproĉas al li la severecon de lia karaktero kaj vidas en ĝi signon de fiereco aŭ de sensenteco [126]; Zalmuna staris antaŭ la altarotablo, fikse rigardante en obtuza sensenteco la sanktfiguron [127]; la memoreco pri la ĵus okazintaj aferoj baldaŭ revenos […] se perforta emocio subite vekus el ilia sensenteco la cerbajn ĉelojn [128]. indiferenteco, sendoloreco, sveno

(tr)

Senigi momente aŭ daŭre je sentopovo: pliparton de tiuj homoj regis unu penso […], kiu jam dum la vivo sensentigis ilin al ĉio, kio okazis ĉirkaŭ ili [129]. anestezi

Kiu tro intense, tro emocie, tre perturbe sentas: al la trosentema humoro de sinjoro Luppán forte efikis ĉi tiu evento, kaj li falis en altan febron [130].