tradukoj: be bg cs de en es fr hu it nl ru sk

^*sen

I.

^*sen  ↝

Prep. esprimanta iel nenormalan, neatenditan foreston, aŭ iom esceptan, penigan mankon:

1.

De objekto aŭ persono: li donis al mi teon kun sukero sed sen kremo [1]; ni povas uzi akuzativon sen prepozicio [2]; vi tute ne estas ĝentila, diris la feino sen kolero^Z; la generalo venis sen adjutanto^B; sen gutoj malgrandaj maro ne ekzistus ^PrV; esti sen pano, mono, armiloj.

2.

De stato aŭ ago: ne venas honoro sen laboro ^PrV; tiuj fortoj devis resti por ŝi sen uzo^Marta; sen bezono tro multe serĉadi en la vortaro^Z; li tion ne povas sen elmeti sin al ia danĝero^Z; la suno neniam leviĝas sen rigardi batalojn^Z; li restis du tagojn sen manĝi; li nenion volis decidi sen demandi min; vi ne permesas vin ofendi sen postuli kontentigon^B; via patro neniam povis ekrigardi vin sen tio, ke li batus sin en la bruston^Z.
Rim.: Kvankam la uzado de sen antaŭ infinitivo estas neofta, ĝi estas tute korekta, ĉar logika kaj utila. La kutima dirmaniero ne ...-ante ne estas ĝuste samsenca, ĉar ĝi ne esprimas la neatenditecon aŭ la esceptecon de la foresto. Ekz.: ne parolante (ĉar mia temo ne estas) pri la versarto, mi do ne analizos la ritmon; sen paroli (eĉ se oni ne volas paroli) pri la versarto, la tie esprimita ideo estas admirinda.

II.

Vortero kun sama signifo: seneco, manko, malabundeco, senhaveco.

senigi

Fari, ke iu aŭ io iĝu sen io, malhavu ion: li estis senigita de sia mono; arboj senigitaj je folioj de la vento; senigi iun je la vivo.

seniĝi  ↝

Liberigi sin de io; forigi ion, tiel ke ĝi manku al ni: ŝi seniĝis je siaj vestoj; por aŭskulti nin, li seniĝis je sia kolero.

III.

sen-  ↝

Prefikso uzata:

A.

Por derivi el substantivoj adjektivojn signifantajn iel nenormalan foreston aŭ mankon de la ideo esprimata en la substantivo: senhoma, senvoja dezerto^Z; senkarnaj fingroj^Z; senambicia, senbarba, senekzempla, senfrukta, senfunda, sengusta, senkorpa, senlima, senmakula, senmateria, senpartia, senpasia, sensenca. El tiaj adjektivoj regule deriviĝas adverboj kaj substantivoj: senlime etendiĝi; sensencaĵo, senpartieco, ktp.

1.  ↝

(verb.) senago, senatende, senbrila, sencela, senĉesa, sendanka (nedankema), sendefenda infano^Z, senefika, senekzerca, senfina, senhonta, senkompata, senmorta, senmova (nemovebla), senokupa (neokupita), senpeka (nepekema), senprepara, senprofita (neprofitiga), senprokraste, senpuna, sensignifa, senzorga, sendependa, seninterrompa (neinterrompita), senpartoprena; senscieco^Z.

2.

(adj.) senforta^Z, senkulpa, senlaca, senpera, senprudenta^Z, sensperta, sensprita, senutila.
Rim.: Pri tiu lasta klaso, la prefikso ne estas preferinda, precipe kiam oni almetas sufiksojn al tiuj kunmetitaj adjektivoj: prefere al senerarema, sengraveco, senklereco^Z, sentaŭgeco estas konsilinde uzi neerarema, malgraveco, malklereco, netaŭgeco.

Rim.: La prefikso sen- povas esti uzata nur antaŭ substantiva radiko kaj tial ĝi neniam troviĝas en la sama vorto kune kun la sufiksoj adjektivaj ebl, em, ind. Por adjektivaj aŭ verbaj radikoj oni uzas la prefiksojn ne aŭ mal, laŭ la senco. Kp. senmantela kaj nevestita, senkora kaj malmilda.
Rim.: Pro tio ke la neado per sen ŝajnas pli drasta kaj energia ol tiu per ne, kiu ofte konfuziĝas por la orelo kun la simpla nea adverbo, oni kutimiĝis almeti sen al substantivo senpere derivitaj de verbaj aŭ adjektivaj radikoj, tiom pli facile, ĉar la verbeco aŭ adjektiveco de radiko ne estas ĉiam unuavide evidenta:

B.

3.  ↝

Por derivi el substantivoj, helpe de la sufiksoj ig kaj iĝ, verbojn signifantajn senigon de la ideo esprimata en la substantivo: senarbigi^Z (senigi je arboj), senhomigi^Z, senhaŭtigi^Z, senmebligi^Z (ig I-, D) b) senmovigi^Z, senheredigi^Z, senkulpigi^Z, senkuraĝigi^Z (ig I-, D) Rim. 1 kaj 2), senbriliĝi^Z, senkoloriĝi^Z (iĝ I-, D) b kaj Rim.).