^*sen

I.

^*sen  ↝

Prepozicio esprimanta iel nenormalan, neatenditan foreston, aŭ iom esceptan, penigan mankon:

1.

De objekto aŭ persono: li donis al mi teon kun sukero sed sen kremo [1]; ni povas uzi akuzativon sen prepozicio [2]; vi tute ne estas ĝentila, diris la feino sen kolero [3]; la generalo venis sen adjutanto^B ; sen gutoj malgrandaj maro ne ekzistus ^PrV ; esti sen pano, mono, armiloj.

2.

De stato aŭ ago: ne venas honoro sen laboro ^PrV ; tiuj fortoj devis resti por ŝi sen uzo^Marta ; sen bezono tro multe serĉadi en la vortaro ^FK ; li ne povas subskribi […] sen elmeti sin al ia […] danĝero ^BdV ; la suno neniam leviĝas sen rigardi […] batalojn ^BdV ; li restis du tagojn sen manĝi; li nenion volis decidi sen demandi min; vi ne permesas vin ofendi sen postuli kontentigon [4]; via patro neniam povis ekrigardi vin sen tio, ke li batus sin en la bruston [5].

Rim.: Kvankam la uzado de sen antaŭ infinitivo estas neofta, ĝi estas tute korekta, ĉar logika kaj utila. La kutima dirmaniero ne ...-ante ne estas ĝuste samsenca, ĉar ĝi ne esprimas la neatenditecon aŭ la esceptecon de la foresto. Ekzemple: ne parolante (ĉar mia temo ne estas) pri la versarto, mi do ne analizos la ritmon; sen paroli (eĉ se oni ne volas paroli) pri la versarto, la tie esprimita ideo estas admirinda.

1. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 26
2. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 29
3. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 19
4. Ivan Turgenjev, trad. Kazimierz Bein: Patroj kaj filoj
5. Frederiko Schiller, trad. L. L. Zamenhof: La rabistoj, Akto Dua

angle:

without

beloruse:

без

bulgare:

без

ĉeĥe:

aniž, bez (něčeho)

france:

sans

germane:

ohne

hispane:

sin

hungare:

nélkül

itale:

senza

nederlande:

zonder

ruse:

без

slovake:

bez

II.

Vortero kun sama signifo: seneco, manko, malabundeco, senhaveco.

senigi  ↝

Fari, ke iu aŭ io iĝu sen io, malhavu ion: li estis senigita de sia mono; arboj senigitaj je folioj de la vento; senigi iun je la vivo; virino sola, senigita je sia edzo kaj siaj du filoj [6]; li estis deĵetita el sia reĝa trono kaj senigita je sia gloro [7].

6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Rut 1:5
7. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Daniel 5:20

beloruse:

пазбаўляць

ĉeĥe:

obrat, oddělit, připravit o, zbavit, zprostit

france:

enlever, déposséder, priver de

hungare:

megfoszt, mentesít, megszabadít

itale:

privare, togliere

nederlande:

ontdoen, beroven

ruse:

лишить

slovake:

obrať, pripraviť o, zbaviť

seniĝi  ↝

Liberigi sin de io; forigi ion, tiel ke ĝi manku al ni: ŝi seniĝis je siaj vestoj; por aŭskulti nin, li seniĝis je sia kolero; centoj da familioj seniĝis je sia tuta ŝparmono [8]; apudriveretaj deklivoj seniĝis je arboj [9].

8. Monato, Bardhyl Selimi: Disdivido de la oro
9. Monato, Franz-Georg Rössler: Palatinata rokolando

beloruse:

пазбыцца

france:

se débarrasser, se déposséder

hungare:

megfosztódik, mentesül, megszabadul

itale:

privarsi, togliersi, liberarsi (togliersi)

ruse:

лишиться

III.

sen-  ↝

Prefikso uzata:

A.

Por derivi el substantivoj adjektivojn signifantajn iel nenormalan foreston aŭ mankon de la ideo esprimata en la substantivo: senhoma, senvoja dezerto [10]; senkarnaj fingroj ^Marta ; senambicia, senbarba, senekzempla, senfrukta, senfunda, sengusta, senkorpa, senlima, senmakula, senmateria, senpartia, senpasia, sensenca. El tiaj adjektivoj regule deriviĝas adverboj kaj substantivoj: senlime etendiĝi; sensencaĵo, senpartieco, ktp.

1.

(verb.) senago, senatende, senbrila, sencela, senĉesa, sendanka (nedankema), sendefenda virino^BdV , senefika, senekzerca, senfina, senhonta, senkompata, senmorta, senmova (nemovebla), senokupa (neokupita), senpeka (nepekema), senprepara, senprofita (neprofitiga), senprokraste, senpuna, sensignifa, senzorga [11], sendependa, seninterrompa (neinterrompita), senpartoprena; senscieco [12].

2.

(adj.) senforta^PrV , senkulpa, senlaca, senpera, senprudenta [13], sensperta, sensprita, senutila.

Rim.: Pri tiu lasta klaso, la prefikso ne estas preferinda, precipe kiam oni almetas sufiksojn al tiuj kunmetitaj adjektivoj: prefere al senerarema, sengraveco, senklereco ^Marta , sentaŭgeco estas konsilinde uzi neerarema, malgraveco, malklereco, netaŭgeco.

Rim.: La prefikso sen- povas esti uzata nur antaŭ substantiva radiko kaj tial ĝi neniam troviĝas en la sama vorto kune kun la sufiksoj adjektivaj ebl, em, ind. Por adjektivaj aŭ verbaj radikoj oni uzas la prefiksojn ne aŭ mal, laŭ la senco. Kp. senmantela kaj nevestita, senkora kaj malmilda.

Rim.: Pro tio ke la neado per sen ŝajnas pli drasta kaj energia ol tiu per ne, kiu ofte konfuziĝas por la orelo kun la simpla nea adverbo, oni kutimiĝis almeti sen al substantivo senpere derivitaj de verbaj aŭ adjektivaj radikoj, tiom pli facile, ĉar la verbeco aŭ adjektiveco de radiko ne estas ĉiam unuavide evidenta:

B.

3.

Por derivi el substantivoj, helpe de la sufiksoj ig kaj iĝ, verbojn signifantajn senigon de la ideo esprimata en la substantivo: senarbigi (senigi je arboj), senhomigi[14], senhaŭtigi[15], senmebligi (ig I-, D) b), senmovigi^FdO , senheredigi[16], senkulpigi[17], senkuraĝigi[18] (ig I-, D) Rim. 1 kaj 2), senbriliĝi[19], senkoloriĝi[20] (iĝ I-, D) b kaj Rim.).

10. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Ijob 12:24
11. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Sentencoj 18:9
12. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Predikanto 7:25
13. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Psalmaro 32:9
14. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jeĥezkel 14:15
15. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, II. Kroniko 35:11
16. Frederiko Schiller, trad. L. L. Zamenhof: La rabistoj, Akto Unua
17. La Nova Testamento, Romanoj 3:9
18. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, II. Kroniko 32:18
19. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jeremia 14:6
20. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, La vento rakontas pri Valdemaro Doe kaj pri liaj filinoj

beloruse:

~homa: бязьлюдны ~barba: безбароды ~ekzempla: беспрыкладны ~frukta: бясплодны ~funda: бяздонны ~gusta: безгустоўны ~korpa: бесьцялесны ~lima: бязьмежны ~partia: беспартыйны ~senca: бессэнсоўны, бязглузды ~lime: бязьмежна ~sencaĵo: бязглузьдзіца ~partieco: беспартыйны ~ago: бязьдзеяньне ~cela: бязмэтны ~ĉesa: бесьперапынны, безупынны ~danka: няўдзячны ~defenda: безабаронны ~efika: марны ~fina: бясконцы ~honta: бессаромны ~kompata: бязьлітасны ~morta: неўміручы ~mova: нерухомы ~peka: бязгрэшны ~profita: беспрыбытковы ~prokraste: неадкладна ~puna: беспакараны ~signifa: бессэнсоўны ~zorga: бесклапотны ~dependa: незалежны ~interrompa: бесьперапынны, безупынны ~forta: бясьсільны ~kulpa: бязьвінны ~laca: нястомны ~pera: беспасярэдні ~prudenta: безразважны, бязглузды, шалёны ~sperta: недасьведчаны ~utila: бескарысны

germane:

~lime: grenzenlos ~sencaĵo: Unsinn ~partieco: Ungeduld ~cela: ziellos ~danka: undankbar ~defenda: wehrlos ~fina: endlos ~honta: schamlos

hungare:

-mentes, -tlen, -tlan, -telen, -talan ~homa: néptelen ~barba: csupasz állú ~ekzempla: példátlan ~frukta: terméketlen ~funda: feneketlen ~gusta: ízléstelen, ízetlen ~korpa: testetlen ~lima: határtalan ~partia: pártatlan ~pasia: szenvtelen ~senca: értelmetlen ~lime: vételenül ~sencaĵo: értelmetlenség, ostobaság ~partieco: pártatlanság ~ago: tétlenség ~cela: céltalan ~ĉesa: szakadatlan, szüntelen ~danka: hálátlan ~defenda: védtelen ~efika: hatástalan ~fina: végtelen ~honta: szégyentelen ~kompata: könyörtelen ~morta: hallhatatlan ~mova: mozdulatlan ~peka: bűntelen ~profita: profitmentes ~prokraste: haladéktalanul ~puna: büntetlen ~signifa: jelentéktelen ~zorga: gondtalan ~dependa: független ~interrompa: szakadatlan, szüntelen ~forta: erőtlen ~kulpa: ártatlan ~laca: fáradhatatlan ~pera: közvetlen ~prudenta: óvatlan, vigyázatlan, hebehurgya ~sperta: tapasztalatlan ~utila: haszontalan

itale:

~homa: spopolato, deserto (senza persone) ~karnaj: emaciato, scarno, scheletrico (fig.), scheletrito ~barba: glabro, imberbe, sbarbato ~frukta: infruttifero, infruttuoso, sterile (infruttuoso) ~gusta: insapore, insipido (senza sapore), sciapido ~korpa: immateriale, incorporale ~lima: illimitato, infinito, immenso, sconfinato, sterminato (senza limiti) ~makula: immacolato ~materia: immateriale, impalpabile (immateriale) ~partia: imparziale ~pasia: spassionato ~senca: insensato ~partieco: imparzialità ~ago: quiescenza ~brila: smorto ~ĉesa: continuo, costante, ininterrotto, perpetuo ~danka: irriconoscente, ingrato ~defenda: indifeso, inerme ~efika: inefficace ~fina: infinito, interminabile, perpetuo ~honta: impudente, sfacciato, spudorato, sfrontato ~kompata: spietato, inesorabile, implacabile, impietoso ~morta: immortale, imperituro ~mova: immobile, inanimato, statico ~peka: innocente (senza peccato), puro (morale) ~profita: disinteressato (senza lucro) ~prokraste: immediatamente ~puna: impune ~signifa: insignificante ~zorga: disattento, incurante, noncurante, spensierato ~dependa: indipendente ~interrompa: ininterrotto distaccato (fig.), distante (fig.) ~scieco: inconsapevolezza ~forta: gracile (debole), debole (senza forze), spossato, accasciato (avvilito) ~kulpa: incolpevole, innocente ~laca: instancabile ~pera: diretto, immediato ~prudenta: avventato ~sperta: inesperto (novellino) ~sprita: insulso ~utila: inutile

nederlande:

~sencaĵo: onzin ~partieco: onpartijdigheid

ruse:

без-, бес- ~homa: безлюдный ~barba: безбородый ~ekzempla: беспримерный ~frukta: бесплодный ~funda: бездонный ~gusta: безвкусный ~korpa: бестелесный ~lima: безграничный ~partia: беспартийный ~pasia: бесстрастный ~senca: бессмысленный ~lime: безгранично ~sencaĵo: бессмыслица ~partieco: беспартийность ~ago: бездействие ~cela: бесцельный ~ĉesa: беспрерывный, беспрестанный, безостановочный, непрерывный ~danka: неблагодарный ~defenda: беззащитный ~fina: бесконечный ~honta: бесстыдный ~kompata: безжалостный ~morta: бессмертный ~mova: неподвижный ~peka: безгрешный ~prokraste: незамедлительно ~signifa: бессмысленный ~zorga: беззаботный ~dependa: независимый ~interrompa: беспрерывный, беспрестанный, безостановочный, непрерывный ~forta: бессильный ~kulpa: безвинный ~laca: неустанный ~pera: непосредственный ~prudenta: безрассудный ~utila: бесполезный 3. обез-, обес-