^* -il/ ^UV

I.

-il

Sufikso signifanta ĝenerale tion, kio servas por efektivigi ion kaj

1.

montranta la instrumenton, aparaton aŭ organon servantan por plenumi la agon esprimatan de la radiko: per hakilo ni hakas, per segilo ni segas, per fosilo ni fosas, per kudrilo ni kudras, per tondilo ni tondas, per sonorilo ni sonoras, per fajfilo ni fajfas [1]; aglaj flugiloj [2]; prenu ŝildon kaj armilojn [3]; ŝia lumilo ne estingiĝas en la nokto [4]. detruilo, direktilo, fajlilo, gladilo, haltigilo, iluminilo, klakilo, ludilo, pesilo, pezilo, pendigilo, pikilo, riglilo, ŝprucigilo, ŝraŭbturnilo, viŝilo

Rim.: Por kelkaj agoj taŭgas pluraj instrumentoj. La korespondaj il-vortoj montras egale ĉiujn ajn el ili, kaj havas sekve malprecizan sencon: manĝilo povas esti, laŭ Zamenhof, telero, kulero, tranĉilo, forketo, glaseto aŭ telertuketo; lumilo estas torĉo, kandelo, gasbeko aŭ elektra lampo; pafilo montras jen karabenon, jen fusilon, jen revolveron, jen pistolon; militilo estas ĉio ajn, kio servas por militi, ktp. Estas do ofte necese anstataŭigi la il-vorton per la propra nomo de la instrumento.

2.

kiam la radiko ne allasas ideon de objekto aŭ instrumento, la sufikso -il montras, pliampleksiĝe, la rimedon aŭ procedon uzatan por plenumi la agon esprimatan de la radiko: post morto kuracilo jam estas sen utilo ^PrV ; ĝis kiam tiu homo estos por ni suferilo [5]? vi estos terurilo, instrua ekzemplo, kaj mokataĵo ĉe ĉiuj [6]; vi enlasas voĉdonilon en la voĉdonilujon [7]; elmetiĝo al certaj pesticidoj kaj solviloj [8]; incitilo, malpacigilo, pruvilo, kunvokilo. abonilo, aliĝilo, komunikilo, propagandilo, solvilo, transportilo

Rim.: Estas ĝenerale rekomendinde ne uzi la sufikson il anstataŭ aĵ por nomi substancon, ŝtofon. Tamen tiu regulo ne estas absoluta, ekzemple: kuracilo, kolorigilo.

1. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 34
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 19:4
3. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Psalmaro 35:2
4. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Sentencoj 31:18
5. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 10:7
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Readmono 28:37
7. Diversaj aŭtoroj: Kontakto 2011-2019, Ĉefartikolo
8. Monato, Roberto Pigro: Ju pli toksaj legomoj, des pli da riskoj por homoj, 2014

beloruse:

афікс, які пазначае інструмэнт, сродак, у эспэранта

germane:

-zeug

ide:

-il

volapuke:

-öm

II.

Samsignifa radiko:

ilo

Aĵo uzata kiel rimedo: aparato, instrumento, maŝino: iloj kruelaj estas viaj glavoj [9]; buŝo prudenta estas multevalora ilo [10]; Esperanto estas ilo kaj nenio plu [11]; ilo el oro taŭgas por ĉiu laboro ^PrV .

9. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 49:5
10. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Sentencoj 20:15
11. La Ondo de Esperanto, 2001, №12

afrikanse:

hulpmiddel

albane:

mjet

amhare:

መሣሪያ

angle:

tool

arabe:

أداة

armene:

գործիք

azerbajĝane:

alət

beloruse:

прылада, сродак, інструмэнт, апарат

bengale:

টুল

birme:

ဒီ tool

bosne:

alat

ĉeĥe:

nástroj, zařízení

ĉine:

具 [jù], 器具 [qìjù], 工具 [gōngjù], 仪器 [yíqì]

dane:

værktøj

estone:

tööriist

eŭske:

tresna

filipine:

kasangkapan

france:

instrument, outil

galege:

ferramenta

germane:

Werkzeug, Instrument

guĝarate:

સાધન

haitie:

zouti

haŭse:

kayan aiki

hinde:

उपकरण

hungare:

eszköz, szerszám

ide:

utensilo

igbe:

ngwá ọrụ

indonezie:

alat, instrumen, perkakas

irlande:

uirlis

islande:

tól

japane:

ツール

jave:

alat

jide:

געצייַג

jorube:

ọpa

kanare:

ಸಾಧನ

kartvele:

ინსტრუმენტი

kazaĥe:

аспап

kimre:

offeryn

kirgize:

курал

kmere:

ឧបករណ៍

koree:

도구

korsike:

cuntzertu

kose:

isixhobo

kroate:

alat

kurde:

hacet

latine:

ferramentum

latve:

rīks

laŭe:

ເຄື່ອງມື

litove:

priemonė

makedone:

алатка

malagase:

fitaovana

malaje:

alat

malajalame:

ഉപകരണം

malte:

għodda

maorie:

taputapu

marate:

साधन

monge:

cuab tam

mongole:

арга хэрэгсэл

nederlande:

werktuig, instrument, middel

nepale:

उपकरण

njanĝe:

chida

okcidentfrise:

helpmiddel

panĝabe:

ਸੰਦ ਹੈ

paŝtue:

وسیله

portugale:

instrumento, ferramenta

ruande:

igikoresho

ruse:

орудие, инструмент, средство, аппарат

samoe:

mea faigāluega

sinde:

اوزار

sinhale:

මෙවලමක්

skotgaele:

inneal

slovake:

nástroj, zaridenie

slovene:

orodje

somale:

aalad

ŝone:

turusi

sote:

sesebelisoa

sunde:

alat

svahile:

chombo

taĝike:

воситаи

taje:

เครื่องมือ

tamile:

கருவி

tatare:

корал

telugue:

సాధనం

tibete:

ལག་ཆ་

tokipone:

ilo

ukraine:

інструмент

urdue:

آلے

uzbeke:

asbob

vjetname:

công cụ

zulue:

ithuluzi

ilaro

Sortimento de iloj utilaj por iu tasko: la ilaro de paŝtisto [12]; ŝi malfermis longforman skatolon, en kiu troviĝis ilaro por desegnado ^Marta ; [lia] tuta loĝeja ilaro konsistis nur el bototirilo kaj kombilo [13]; metiisto ne povas bone labori, se li ne majstras sian ilaron ^Ret ; [ĝi] enhavis tutan ilaron de kolektisto, pinglojn, prenilojn, kartonojn, korkolignaĵojn kaj ĉiuspecajn pulvorojn [14]. garnituro

12. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Zeĥarja 11:15
13. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Kolumo
14. Henri Vallienne: Ĉu li?, Ĉapitro Naŭa

beloruse:

набор прыладаў, інструмэнтарый

ĉeĥe:

náčiní, nářadí

ĉine:

器具 [qìjù], 工具 [gōngjù]

france:

nécessaire (subst., ensemble d'outils), outillage

germane:

Werkzeug (mehrteilig), Zeug

indonezie:

peralatan, perkakas

japane:

道具一式 [どうぐいっしき], 装備品 [そうびひん], ツール [つーる]

portugale:

instrumental, instrumentária

ruse:

набор инструментов, инструментарий, инвентарь

slovake:

náradie

ukraine:

збірн. знаряддя, приладдя, інструменти, апаратура, начиння, реманент і т.п.