^*est/i ^UV

(ntr)

1.

Ekzisti: Kartezio [formulis la principon] mi pensas, do mi estas [1]; Dio diris: estu lumo [2]; la homo konsideru tion, kio li estas, rilate al tio, kio estas; sen regalo ne estas balo^PrV .

2.

Troviĝi (en loko aŭ en situacio): esti en urbo, en dubo, en embaraso; mi rigardis, kaj neniu estis (ĉeestis) [3]; ne zorgu pri tio, kio estas ekster via scio ^PrV .

3.

Havi tiun econ, havi tiun identecon, esti de tiu speco, kiun esprimas la predikativo: estis vespero, li […] komencis frosti [4]; tiu silento estis nur ŝajna […] tie estis multo da sonoj […] neklaraj, interrompataj, sed tamen formantaj brueton ^Marta ; kio estas (okazas²) al vi [5]? riĉeco estas frato de fiereco ^PrV ; pri havo najbara oni estas malavara ^PrV .

Rim.: Specialan sencon havas la esprimo „tio estas“.

4.

Stati (= fari aŭ ricevi agon) tiel, kiel esprimas la predikativa participo: esti amata[6]; vi estos punata [7]; laŭ la projekto de la inĝenieroj tiu ĉi fervojo estas konstruota en la daŭro de du jaroj, sed mi pensas, ke ĝi estos konstruata pli ol tri jarojn [8]; li iris tre […] malrapide, ĉiuj aliaj jam de longa tempo estis foririntaj [9].

5.

Stati tiel, kiel esprimas la adverba predikativo (uzata en sensubjektaj frazoj por esprimi ies impreson): estas al mi agrable vidi vin [10]; estas al mi bone, kaj mi atingos ion valoran [11]; kiel estas (= 1. kiel vi fartas? 2. en kia stato vi estas?) al vi? estis al ŝi kiel se ŝi sentus, ke […] [12]; ĉie estas varme, sed hejme plej ĉarme^PrV .

1.

Daŭre esti: ĵaluzeco ekrompos la bonan amikecon, kiu ĝis nun ĉiam estadis inter la du fratoj [13]; mi rememoras, kiel konfuzita mi estadis dekomence, vidante virinojn en diafanaj roboj [14]; kiam mi estadis sola fremdlande, mi skribis leterojn [15]. daŭri¹, ekzisti, resti

2.

Ripete esti: mia patro ofte tie ĉi estadis [16]; certe mi estadis tie, pli ol unu fojon [17]! [vi] do ne estadas en sciencaj rondoj [18]. frekventi, vizitadi

1.

Io, kio iel ekzistas: Dio diris: la akvo aperigu moviĝantaĵojn, vivajn estaĵojn, kaj birdoj ekflugu super la tero [19]; spiritoj – estaĵoj devigataj per mediumismo sin konigi – ili certe ekzistas, mi havas sufiĉe da pruvoj ^IKr ; (figure) vi ĉifono, vi mizera estaĵo [20]! la sorĉa lando de viaj infanaj sonĝoj [kun] ĉiuj mirindaj estaĵoj kaj strangaj figuroj, kiujn kreis via infana fantazio ^VojaĝImp ; la komunaj nomoj distingas certan specon de objektoj kaj estaĵoj (lampo, libro, floro, pomo, seĝo, homo, amo), dum la propraj nomoj indikas unu solan, certan objekton, lokon aŭ estaĵon kaj diferencigas ĝin de ĉiuj aliaj el la sama speco [21]. ekzistaĵo, entoesenco¹

2.

Esenco¹: ŝia tuta estaĵo ekscitiĝis, elperfidis ŝin la larmoj, kiuj fluis sur ŝiaj vangoj [22]; mi vin malamegas per la tutaj fortoj de mia estaĵo ^KPr ; per tiu boranta rigardo la juna virino sin sentis tiel plene senvestigita, tiel profunde fosita ĝis la plej intimaj fibroj de sia estaĵo ^ChL . ekzistado², naturo²

3.

Estulo: strange, strange ... ŝi estis la amatino de alia, portas estiĝantan estaĵeton en sia juna malforta korpo [23].

Rim.: Tiu senco de la vorto ne koheras kun ties vortelementoj kaj aperas precipe en tradukoj. [Sergio Pokrovskij]

Fari, ke io estu, kaŭzi, formi, produkti: ne estigu vian farunoferon sen salo [24]; la peko, trovante pretekston, estigis en mi […] ĉian deziremon [25]; mi estigas ŝin reĝino de ĉiuj miaj diinoj ^Marta ; mi volis estigi en mia internaĵo iom pli klaran bildon de la multaj aferoj, kiuj […] premas mian koron [26]. kaŭzi, krei, naski, okazigi, produkti, starigi, veki

Iĝi ekzistanta: mi eĉ ne rimarkis, ke silento estiĝas kaj daŭras [27].

Ula estaĵo¹, ekzistanta homo, besto, aŭ spirito: „trezorejo! vera trezorejo!“ ekkriis la malgranda dikulo „[…] simple nekredeble!“ entuziasmis la pufa estuleto ; [la vorto] feo, kiun oni povus uzi, por montri fablan estulon, ekz-e Oberono, kaj kiun oni povas devenigi de [la vorto] feino [28]; multaj filozofoj […] proteste levis sian voĉon kontraŭ la onomatopea teorio, akcentante, ke ĝi fakte konsideras la homon estulo malsupera al la bestoj ^Ret ; la celo de FEM estas i.a. konsciigi ĉiujn homajn estulojn pri la profunda solidareco kiu unuigas ilin ^EeP ; ni estas eternaj, kaj do […] nasko kaj morto estas nur reenkarniĝo kaj elkarniĝo de la eterna estulo [29]; [li kredas, ke] la mondotuto estas viva estulo, kiu manifestas sin en ses malsamaj konsciregionoj [30]; religiuloj povas klarigi tion per rekta ago de supera estulo (romkatolika versio) aŭ de eksterteranoj (laŭ tipa usona kredanto je nifoj) [31].

1.

Kiu estas, efektivas, ĉeestas, nuna: oni devas tial peni esprimadi siajn pensojn per la jam estantaj vortoj kaj kreadi novajn vortojn nur tie, kie ĝi estas efektive necesa ^ADL ; li blasfemis kaj insultis en zorge rondaj frazoj ĉiujn estintajn, estantajn kaj estontajn parencojn de Gabrielo [32].

2.

Prezenca: formoj de la verbo: la tempo estanta akceptas la finiĝon „-as“ [33].

Nuna tempo: mi ne parolas pri la estinteco, sed pri la estanteco, nur pri ĝi mi deziras interparoli ^KPr ; por infanoj havas valoron nur estanteco ^ChL ; minaca, mistera, sed reale palpebla bildo de la estanteco ^Marta .

1.

De antaŭa tempo, pasinta: la ombro sinjore paroladis kun sia estinta sinjoro ^DL ; Hamleto, filo de la estinta kaj nevo de la nuna reĝo ^Hamlet ; kiam […] malaperos ĉiuj trajtoj de estinta barbareco kaj sklaveco […] tiam tute sendube la nuna senkonscia malestimo kaj antipatio cedos lokon al respekto [34].

2.

Preterita: formoj de la verbo: la tempo […] estinta „-is“ ^FK .

1.

Pasinta tempo: postsigno ankoraŭ staranta de estinteco malaperinta por ĉiam ^KPr ; li revivigas tiun samtempe ĉarmo- kaj doloroplenan estintecon ^ChL .

2.

Preterito.

1.

De posta tempo, venonta: estonta kongreso ^ADL ; invitis lin veni la estontan (venontan) vendredon ^FK ; ni devas lasi tiun ĉi demandon por tempo estonta [35]; la Provizora Vortarego kun ĝiaj estontaj periodaj Aldonoj restos ĉiam plej grava konsilanto por ĉiuj verkantoj ^LR ; uzu tempon estantan, antaŭvidu estontan, memoru estintan ^PrV .

2.

Futura: aktiva estonta: „-ont“ […] pasiva estonta „-ot“ ^FK .

1.

Venonta tempo: ĉar dek milionoj adeptoj (!) neniam estos kolektitaj, tial la afero tute ne havas estontecon [36]; respondoj je ĉiuj demandoj, kiuj tuŝas la lingvon mem, ĝian konstruon, ĝian estontecon ^DL ; antaŭ ni staros la bela estonteco de nia edza vivo ^BdV .

2.

futuro¹

(x)
(arkaismo) (evitinde)

Ĉeesti: jen ŝi vidis, ke ŝia Arturo estas malsana — eble eĉ mortas, kaj apud li neniu alestas [37]; kaj alestis apud li ĉiuj vidvinoj, plorante kaj montrante tunikojn kaj vestojn, kiujn Dorkas faris, kiam ŝi estis ankoraŭ kun ili [38].

Rim.: La direkta al- neniel taŭgas por la senco „ĉeesti“, kaj povis aperi nur pro misapliko de alilingva tradicio. „Apudesti“ formale estus tute taŭga, sed por pli flanka, periferia situo. [Sergio Pokrovskij]

(x)

Esti en iu loko, kiam io okazas: ĉeesti kunvenon; ĉeesti en, ĉe kunveno; multnombra ĉeestantaro.

La fakto, ke iu ĉeestas; stato de ĉeestanto: en ĉeesto amata, en forest' insultata ^PrV .

Troveblo en ĉiuj eblaj lokoj, aŭ en multegaj lokoj samtempe: tiel komenciĝis la legendo pri la ĉieesto de kolonelo Aureliano Buendía [39].

(ntr)

Komenci esti, daŭre (estiĝi) aŭ nur por nelonga tempo: por unu minuto ekestis embarasa silento ^Metrop ; li ankaŭ devis demandi, kiel Komenio kondutu en la situacio, kiu ekestis post la duelo kun Nigrin [40]; la problemo estas kompreneble solvita „itisme“, ĉar la lingvo ĝin tiel solvis jam antaŭ ol la fama disputo ekestis [41].

(ntr)

Esti malproksima, ne ĉeesti: mi forestis dum du tagoj; foresti el oficejo; esti kondamnita forestante; foresto de ofendo estas plej bona defendo ^PrV ; la forestanto ĉiam estas malprava ^PrV .

Stato esti malproksima, ne ĉeesti.

(x)

Esti en sama loko, kune: li residigis lin sur la teron, dancadis ĉirkaŭ li, dume dirante al li strangajn rakontojn pri ĉio, kion li vidis de kiam li kaj maljuna Jafo laste kunestis [42].

(ntr)

Ne ekzisti, manki: estis preta gramatiko, estis granda kolekto da vortoj, sed multaj vortoj ankoraŭ malestis ^ADL ; mi esperas, ke nenia vera esperantisto malestos aŭ tro malfruiĝos en tiuj ĉi nomaroj ^RdE ; regis malpli da tumulto ol la antaŭan nokton kaj malkonvenaj scenoj preskaŭ tute malestis ^Iŝtar ; senhezite li malestu la partian kunvenon ^Lanti ; tio estas […] la nevenkebla, terura hemikranio, malsano ĉe kiu doloras duono de la kapo, kontraŭ ĝi ne ekzistas rimedo, malestas kuraco ^MkM ; pri sia kato ŝi […] pruvis, ke malestas indikoj pri ia ajn ĝia misfaro ^MkM .

Neekzisto: sekvante vian filozofion, oni nepre devas konkludi, ke la plej perfekta esto estas la neesto ^VaK ; la neesto de pruvo ne estas la pruvo de neesto [43]; kontraŭ neesto ne helpas protesto^PrV . foresto

Marvivaĵo, precipe marbesto: la maro retiriĝis de la marbordo kaj marestaĵoj restis sur la tero [44].

(prepoziciaĵo)
Kun la viva apudeco de...: ni parolis nur ĉeeste de aliaj personoj [45]; ŝi hontis trinki en la ĉeesto de fremdulo [46].

Alivorte, nome², klarigante pli precize: la simpla esperantisteco, t.e. la simpla lernado kaj uzado de Esperanto, neniun devigas aliĝi al ia ideo [47]; ni aldonas al la vorto la finon „n“ […] ĉar ni volis esprimi direkton, t. e. montri, ke la birdo […] flugis al la ĝardeno [48]; por la hodiaŭa tago mi ricevis duoblan pagon, t. e. […] dek frankojn [49].