^*kre/i

(tr)

Estigi, fari ion novan: vortoj kunmetitaj estas kreataj per simpla kunligado de vortoj [1]; se kun ĉiu vorto oni devus atendi, ĝis mi ĝin kreos, tiam la lingvo neniam estus finita ^ADL ; la mondo kreu mem sian decidon en la afero, kiun mi proponis ^DL ; krei idealon por la homoj ^Hamlet ; ni bezonas nur doni konsilon anstataŭ krei devigan regulon ^RdE ; mirindaj estaĵoj kaj strangaj figuroj, kiujn kreis via infana fantazio ^VojaĝImp ; krimuloj, kiuj per […] mensogoj kaj kalumnioj arte kreas teruran malamon [2]; ili […] vekis la indignon de l' popolo, kreis eĉ koleron ^VivZam ; la leĝo kreis ankoraŭ neniun grandan homon, sed la libereco elkovas kolosojn [3]; miajn zorgojn kreis nur pasio ^Hamlet ; okazo kreas ŝteliston ^PrV .

a)

Verki, ellabori ion, kio antaŭe ne ekzistis aŭ kio estas tute novspeca; fondi: la antikvaj Egiptanoj havis genian saĝon kaj kreis civilizacion [4]; estus bone, se en ĉiuj urboj kaj urbetoj estus kreitaj rondetoj por kune labori por la afero de l' lingvo ^DL ; mi ne havis la intencon […] krei laŭ mia persona plaĉo la tutan lingvon ^ADL ; oni devis krei komunan fundamenton, sur kiu ĉiuj povus labori ^ADL ; viva ekzistaĵo ne povas esti kreita en la retorto de ĥemiisto ^FK ; krei pazigrafion multe pli facilan, ol eĉ la ĥina ^FK ; d-ro Vincent kaj Miller kreis la universitaton en la plej simpla formo, intencante perfektigadi ĝin laŭ alvenontaj bezonoj ^FK ; krei veran artaĵon ^Marta ; kreinte la fundamenton de l' lingvo, mi nun deprenas de mi tutan aŭtoritaton ^DL ; vorto nove kreita ^DL ; ĉu el sia estinteco ŝi elportis ion, el kio ŝi povus krei estontecon ^Marta ? aranĝi, establi, instali, okazigi, organizi, starigi

b)

(pri Dio) Fari ion el nenio: en la komenco Dio kreis la ĉielon kaj la teron [5]; kiam la ĉiopova Mahadeva (Ŝivao) kreis la belegan Hindujon, li deflugis sur la teron, por ĝin admiri ^FK ; al Vi, kiu kreas, al Vi kiu reĝas, hodiaŭ mi preĝas [6]; riĉulo kaj malriĉulo […], ilin ambaŭ kreis la Eternulo [7]; la kreo de la tero [8]. kreitaĵo

fari¹, kaŭzi, naski, veki

Estigo, elfarado: venki ĉiujn barojn por la kreo kaj enkonduko en uzadon de racia lingvo internacia [9]; la kreado de tute plena vortaro estas laboro ne ebla por unu homo, ĉar la nombro de l' vortoj […] estas senfina ^DL ; mi sentis, ke en mia cerbo estas ĉio: la vivo kaj la morto, la pereo kaj la kreo ― la tuta universo ^FdO ; tiam sonis ĉiuj valsoj, polkoj kaj mazurkoj, kiujn oni iam konis depost la kreo de la mondo [10].

1.

Io, kion iu kreis: la kreaĵo de Zamenhof estas nun mirinda lingvo [11]; la plej utila kaj plej vaste akceptita kreaĵo sendube estas poŝtelefono [12]; en la plej nova kreaĵo de Zigmas Krakys estas muntita motoro de motorciklo [13].

2.

Io, kion dio kreis; kreitaĵo: kiam Dio, kreinte la mondon, volis difini la vivolongon de ĉiuj kreaĵoj, la azeno venis kaj demandis […] [14]; neniu kreaĵo estas por mi tiel abomena, kiel araneo [15]; stranga kreaĵo estas la homo ^PatrojFiloj ; la dioj ne rigardas tian kreaĵon, kiu havas manojn nur por la laboro, buŝon nur por la ploro, kaj dorson por la bastonoj [16].

Rim.: Ekster la religia kunteksto tiu senco estas foje uzata insulte, malaltige: maldelikataj kreaĵoj, ili fortranĉis pecon de mia belega barbo! la diablo rekompencu vin [17]!

Rim.: Pro malnoviĝo de la koncepto per la teorio de Darvino, en scienca kunteksto oni preferas aliajn esprimojn kiel vivaĵo, organismo.

Havanta impulson kaj kapablon por krei: gigantaj planoj fermentas en mia kreema kranio [18]; cerbo de revo, de kreemo, de beloĝuo ^BonaLingvo ; petola kreemo [19]; dum sia tuta vivo lia kreema spirito elpensis tre diversajn ekstravagancaĵojn [20]; la malnova lernejo havigas nur unuflankan kleron; ĝi precipe formas, disvolvas memoron kaj intelekton; ĝi malzorgas pri la produktemo, kreemo de l' infano [21]; Eŭropo bezonos inspiriĝi, kun kreema fideleco, el la kristanaj radikoj, kiuj difinis la eŭropan historion [22].

(ntr)

Estiĝi per iu (aŭ eventuale per evoluo), komenciĝi, aperi: Li ordonis, kaj ili kreiĝis [23]; ĉio estis preta en la tago de via kreiĝo [24]; kie la grandaj branĉoj dividiĝas, kreiĝis plenforme malgranda pendanta ĝardeno kun framboj kaj birdoherbo ^Fab3 ; kreiĝis tuta fabelo, kreiĝis multaj, ilin rakontu aliaj [25]; brilantaj perspektivoj kreiĝis antaŭ ŝiaj okuloj ^Marta ; la lingvo de ĉiu nacio kreiĝis tiam, kiam la nacio ne sciis ankoraŭ skribi [26]; kreiĝis internacia movado ^VivZam .

1.

Tiu, kiu kreis ion: mi ne volas esti kreinto de l' lingvo, mi volas nur esti iniciatoro ^DL ; Linus Torvalds, la kreinto de Linukso [27]. verkisto, aŭtoro, inventisto

2.

Dio, kiu kreis la tutan universon: Dio Plejsupra, la Kreinto de la ĉielo kaj la tero [28]; la Kreinto de la naturo, kiu multe superas la plej glorajn kreitaĵojn kaj konstruojn de la homo ^FK .

Laŭvorta kompreno de la religiaj, precipe bibliaj rakontoj pri komenciĝo de la mondo: tiuj inkluzivas „kreismon“, nome malakcepton de darvinismo [29]; mi aŭdis ke en Usono en multaj lernejoj oni instruas kreismon [30].

Kreita vivulo: ni ĉiuj kontemplas la mirigan mondon, ĉu la komplikan rapidecon de etaj kreitoj, ĉu la vastecon de la nokta ĉielo [31]; sed vi estas kreitoj de Fantaziujo, mi estas homo [32].

Kreaĵo²: Lia favorkoreco estas super ĉiuj Liaj kreitaĵoj [33]; ĉu kreitaĵo diras pri sia kreinto: Li ne estas kompetenta [34]? kia majstra kreitaĵo estas la homo ^Hamlet ! la kokinoj, la anasoj kaj la tuta loĝantaro de la najbara korto estas ja ankaŭ kreitaĵoj [35]; la konstruo de tiuj ĉi bestoj kaj maraj kreskaĵoj estas konformigita al la grandega pezo de la akvo, kiun tiuj ĉi kreitaĵoj devas porti sur si [36]; kiu el vi min allogis ĉi tien, vi kreitaĵoj de la infero [37]? vivaĵo