*ĉeval/o FK

*ĉevalo

1.
ZOO Iu el grandaj neparhufuloj kun larĝaj hufoj, longa hararo sur la kresto de la kolo kaj harvosto, kaj kiuj estas uzataj ekde la antikva epoko kiel rajd- kaj tir-bestoj: la veturigisto haltigas la ĉevalojn, kaj la sinjorino rapide elrampas el la kaleŝo FK ; (figure) lia forta ĉevalo flugas kun rapideco de sago FK ; frapis la hufoj de ĉevaloj [1]; galopantaj ĉevaloj [2]; berberaj ĉevaloj Hamlet ; kurĉevaloj [3]; ĉarĉevaloj [4]; ŝarĝoĉevalo [5]; ĉiuj ĉevaloj kaj ĉaroj de Faraono kaj liaj rajdantoj kaj lia militistaro atingis ilin [6]. kiam vi iros milite kontraŭ vian malamikon kaj vi vidos ĉevalojn kaj ĉarojn kaj pli multe da homoj ol ĉe vi, ne timu ilin [7]; la moŝto sinjoro ekpikas sian ĉevalon per sprono kaj agrable galopas [8]; rajdi sur ĉevalo oni ne lernas sen falo PrV ; selante ĉevalon, oni ĝin karesas PrV ; al ĉevalo donacita oni buŝon ne esploras PrV ; danĝera estas bovo antaŭe, ĉevalo malantaŭe, kaj malsaĝulo de ĉiuj flankoj PrV ; azenoj, zebroj kaj ĉevaloj estas en la sama genro. SUB:poneo, hipariono, kiango
2.
SPO[9] Ŝakpeco, kutime figurata per ĉevala kapo: la kuriero marŝis […], sed la blanka ĉevalo kaj la nigra ĉevalo staris [10]. SIN:kavaliro3
afrikanse:
perd
albane:
kalë
amhare:
ፈረስ
angle:
1. horse 2. knight
arabe:
الحصان
armene:
ձի
azerbajĝane:
at
beloruse:
конь
bengale:
ঘোড়া
birme:
မြင်း
bosne:
konja
bulgare:
1. кон
ĉeĥe:
1. kůň
ĉine:
马, tr. 馬 [mǎ]
dane:
hest
estone:
hobune
eŭske:
zaldi
filipine:
kabayo
france:
cheval
galege:
cabalo
germane:
Pferd 1. Pferd, Gaul [mezokcidentgermane], Ross [sudgermane] 2. Springer
greke:
1. άλογο, ίππος
guĝarate:
ઘોડો
haitie:
chwal
haŭse:
doki
hebree:
1. סוס 2. פרש (שחמט)
hinde:
घोड़ा
hispane:
caballo
hungare:
1.  2. ló, huszár
ide:
kavalo
igbe:
ịnyịnya
indonezie:
kuda
irlande:
capall
islande:
hestur
itale:
cavallo
japane:
[うま]
jave:
jaran
jide:
פערד
jorube:
ẹṣin
kanare:
ಕುದುರೆ
kartvele:
ცხენი
katalune:
cavall
kazaĥe:
жылқы
kimre:
ceffyl
kirgize:
ат
kmere:
សេះ
koree:
korsike:
cavallo,
kose:
ihashe
kroate:
konj
kurde:
1. hesp
latine:
equo
latve:
zirgs
laŭe:
ມ້າ
litove:
arklys
makedone:
коњ
malagase:
soavaly
malaje:
kuda
malajalame:
കുതിര
malte:
żiemel
maorie:
hoiho
marate:
घोडा
monge:
nees
mongole:
морь
nederlande:
paard
nepale:
घोडा
njanĝe:
kavalo
okcidentfrise:
hynder
okcitane:
caval
osete:
1. бæх
panĝabe:
ਘੋੜਾ
paŝtue:
آس
pole:
koń 1. koń 2. koń, skoczek
portugale:
cavalo
ruande:
ifarashi
rumane:
1. cal
ruse:
1. конь, лошадь 2. конь
samoe:
solofanua
sinde:
گهوڙي
sinhale:
අශ්වයා
skotgaele:
each
slovake:
kôň
slovene:
konj
somale:
faras
ŝone:
bhiza
sote:
pere
sunde:
kuda
svahile:
farasi
taĝike:
асп
taje:
ม้า
tamile:
குதிரை
tatare:
ат
telugue:
గుర్రం
tibete:
1. རྟ་
turke:
at 1. at
ukraine:
кінь
urdue:
گھوڑا
uzbeke:
ot
vjetname:
ngựa
volapuke:
1. jevod
zulue:
ihhashi

ĉevala

Rilata al ĉevalo: ĉevalaj hufoj Marta ; ĉevala sango [11]; post momento eksonis ĉevala galopo [12]; ĉevalaj blekoj [13]; duĉevala ĉaro [14]; trio ĉevala ekkuris FK ; kvarĉevala kaleŝo Fab3 ; li metis sub la kapon ĉevalan kranion por baldaŭ vekiĝi pro la malmoleco de la kuseno [15]; pli tiras virina haro, ol ĉevala paro PrV .
beloruse:
конскі
france:
chevalin
hebree:
סוּסי
pole:
konny, hipiczny
rumane:
ecvestru, hipic
ruse:
конский, лошадиный

ĉevaleto

1.
Malgranda ĉevalo: oni ne memoros lin, lia sorto estos kiel la sorto de amata ĉevaleto: „enterigita kaj tuj forgesita“ Hamlet ; la ĉevaleto […] alportis ok funtojn kaj du ŝilingojn BdV ; mi forkuris, por venigi al vi la ĉevaleton [16].
2.
(figure) Temo, pri kiu koncernulo ĉiam volonte parolas, kiu ĉiam lin interesas: tio estas lia amata ĉevaletoPrV ; li tuj ekrajdis sian amatan ĉevaleton pri la supersigna reformo; la facileco de Volapük estas la plej amata ĉevaleto, sur kiu ili elveturas al ĉiu okazo [17]. SIN:amataĵoVD:ŝatokupo, hobio
16. Frederiko Schiller, trad. L. L. Zamenhof: La rabistoj, Akto Kvara
17. Zamenhof: citite laŭ PIV, p.158
angle:
1. pony 2. hobbyhorse
beloruse:
1. конік (жывёла) 2. канёк (любімы занятак)
ĉine:
2. 最愛幹的事 [zuìàigàndeshì]
france:
1. poney 2. dada, marotte
germane:
1. Pferdchen 2. Steckenpferd, Lieblingsbeschäftigung, Hobby
hebree:
2. שיגיון
hungare:
1. lovacska 2. vesszőparipa
ide:
1. kavaleto
indonezie:
1. kuda poni
itale:
1. cavallino 2. cavallo di battaglia (fig.)
nederlande:
1. paardje 2. stokpaardje, hobby
pole:
1. konik, kucyk 2. konik
rumane:
1. calul, ponei 2. hobby, pasiunea
ruse:
1. лошадка, конёк 2. конёк
slovake:
2. koníček
volapuke:
1. jevodil

Ĉevaleto [18] (Equ)

AST Nord-hemisfera stelfiguro (Equuleus): NGC 7040 […] estas galaksio en konstelacio Ĉevaleto [19].
18. D. Galadí-Enríquez, A. Wandel: La kosmo kaj ni, 2005
19. Vikipedio, NGC 7040
angle:
Equuleus
beloruse:
Малы Конь (сузор’е)
france:
Petit Cheval (constellation)
germane:
Füllen (Sternbild)
hebree:
פוני
indonezie:
Equuleus
japane:
小馬 [こうま]
latinece:
Equuleus
pole:
Źrebię (gwiazdozbiór)
rumane:
Calul Mic (constelație)
ukraine:
конячка, поні

ĉevalaĵo

KUI Viando de ĉevalo: la ĉefurbanoj suferas pro manko de nutraĵo kaj estas devigataj manĝi ĉevalaĵon [20]; [dum] la tiel nomata ĉevalaĵo-skandalo […] montriĝis, ke ekzemple bovo-produktaĵoj enhavas fojfoje ĉevalviandon [21]; ĉevalaĵo estas nacia manĝaĵo kaj bongustaĵo en multaj landoj de Sud-Ameriko [22].
20. Laimius Stražnickas: Litovio, ĉu Mitovio?, Monato, 2007/05, p. 9
21. Walter Klag: Kolbaso-fatraso, Monato, 2013/05, p. 13
22. Julius Hauser: Ĉevalpaniko, Monato, 2013/07, p. 6
angle:
horsemeat
beloruse:
каніна, жарабяціна
ĉine:
馬肉 [mǎròu]
france:
viande de cheval
germane:
Pferdefleisch
hispane:
carne de caballo
indonezie:
daging kuda
itale:
carne di cavallo
japane:
馬肉 [ばにく]
nederlande:
paardenvlees
pole:
konina
rumane:
carne de cal
ruse:
конина
volapuke:
jevodamit

ĉevalejo

AGR Konstruaĵo en kiu oni tenas ĉevalojn: konduku la ĉevalon en la ĉevalejon BdV ; kovru al ni la tablon prefere en la ĉevalejo [23]; vi devus du jarojn balai ĉe mi la ĉevalejon [24]; en la ĉevalejo blekis la nigraj ĉevaloj, kiuj meritis admiradon, kaj oni ilin admiris [25].
angle:
stables
beloruse:
стайня
ĉine:
馬舍 [mǎshè]
france:
écurie
germane:
Pferdestall, Koppel
hispane:
caballeriza
indonezie:
istal
itale:
scuderia
japane:
馬小屋 [うまごや]
nederlande:
paardenstal
pole:
stajnia
portugale:
estábulo
rumane:
grajd
ruse:
конюшня

ĉevalestro GDEF

POL Kortega oficisto prizorganta la kortegajn stablojn kaj ĉiujn aferojn rilatajn al ties ĉevaloj: (la princo) sendis al ŝi sian ĉevalestron kun jena propono [26]; Jam tagon poste ekinterrilatis reĝa ĉevalestro kun Krenkel por aĉeto de la du bonaj ĉevaloj por la kortega stalo [27].
26. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, ĉap. 14ª.
27. Anekdotoj pri Munkeno, Espero katolika, №494 (Sep. 1959), p. 148
angle:
Master of the Horse
beloruse:
стайнік
ĉine:
洗馬 [xiǎnmǎ], 侍从武官 [shìcóngwǔguān], 掌馬官 [zhǎngmǎguān]
france:
écuyer
germane:
Stallmeister
pole:
koniuszy
rumane:
maestru de călărie
ruse:
конюший, шталмейстер

*ĉevalido

Ido1 de ĉevalo: ĉevalido estas nematura ĉevalo [28]; la patrino […] kaptis la kurantan knabon, kiel ĉevalidon [29]; sur ĉevalkampoj en baritaj lokoj apud vilaĝoj kuradis ĉevalidoj kaj paŝtis sin belaj ĉevalinoj [30].
28. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 36.
29. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, Ĉapitro XXIII
30. A. Jirásek, trad. J. Vondroušek: Malnovaj Mitoj Ĉeĥaj, 2001
angle:
foal, colt, filly
beloruse:
жарабя, жарабё
ĉine:
[jū], 小馬 [xiǎomǎ], 馬駒 [mǎjū]
france:
poulain
germane:
Fohlen
hebree:
סייח
hispane:
potro, potranco
hungare:
csikó
indonezie:
anak kuda
itale:
puledro
japane:
子馬 [こうま]
nederlande:
veulen
pole:
źrebię, źrebak
rumane:
mânz
ruse:
жеребёнок
svede:
föl
ukraine:
лоша

ĉevalino

Inseksa ĉevalo: al la ĉevalino en la ĉaroj de Faraono / mi komparas vin, ho mia amatino [31]; ĉevaloviro, kiu sate sin paŝtinte, enkuras sur la herbejon inter la ĉevalinojn [32]; [ĉu] kun tio ĉi via ĉevalino iras jam al la stalo? [33].
angle:
mare
beloruse:
кабыла
ĉine:
[lái], 騇 [shè], 牝馬 [pìnmǎ], 母馬 [mǔmǎ], 騍 [kè]
france:
jument
germane:
Stute
hebree:
סוּסָה
hispane:
yegua
ide:
kavalino
indonezie:
kuda betina
itale:
giumenta
japane:
雌馬 [ひんば]
nederlande:
merrie
pole:
klacz
portugale:
égua
rumane:
iapă
ruse:
кобыла, кобылица
svahile:
farasi jike
tibete:
རྒོད་མ་
ukraine:
кобила
volapuke:
jijevod

ĉevalisto GDEF

Servisto kiu prizorgas ĉevalojn: Ili ambaŭ sin banis, surmetis kamizolojn kaj duonkirasojn kaj sidiĝis sur la ĉevalojn, kiuj sin ŝiris el la manoj de la ĉevalistoj [34]; liaj stalistoj estis ankaŭ ĉevalistoj [35].
34. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, ĉap. 16ª.
35. Voltero, trad. Lanti: Kandid aŭ la Optimismo, SAT: Paris, 1929. Ĉap. 1ª
beloruse:
конюх, канюх
france:
palefrenier, valet d'écurie
japane:
馬丁 [ばてい]
pole:
fornal
rumane:
călăreț
ruse:
конюх

deĉevaliĝi

Lasi la rajdadon de ĉevalo: deĉevaliĝu, amiko, kaj senbridigu la bestojn [36]; kiam ili deĉevaliĝis ŝia patro gvidis ŝin al la ĉambreto [37].
beloruse:
сьпешыцца, зьлезьці з каня
france:
descendre de cheval
germane:
absitzen (Pferd)
hebree:
לרדת מסוס
hungare:
leszáll a lóról
indonezie:
turun dr kuda
itale:
smontare da cavallo
japane:
下馬する [したうまする]
nederlande:
afstijgen
pole:
zsiadać z konia
rumane:
descăleca de pe cal
ruse:
спешиться
ukraine:
злізти з коня

kurĉevalo

Ĉevalo el malpeza, rapida raso, uzata por kurado: jungu al la ĉaro kurĉevalojn […] vi estas la komenco de pekoj [38]; pli rapide ol agloj, liaj kurĉevaloj kuris / kaj li fajfis, kaj kriis, kaj nome ilin alvokis [39].
38. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Miĥa 1:13
39. C. Clarke Moore aŭ H. Livingston, trad. M. Joshi: La Antaŭkristnaska Nokto, 2012
beloruse:
бегавы конь
ĉine:
賽馬 [sàimǎ]
france:
cheval de course
germane:
Rennpferd
indonezie:
kuda balap, kuda pacu
japane:
競走馬 [きょうそうば]
nederlande:
renpaard
pole:
biegun (koń), rumak, koń wyścigowy
rumane:
cal de curse
ukraine:
скаковий кінь, скакун

marĉevaleto

ZOO Mara fiŝeto kun arka korpo kaj fleksebla vosto, per kiu ĝi tenas sin al objektoj; ankaŭ nomata hipokampo; genro el familio singnatedoj (Hippocampus): plej okulfrapa estas la marĉevaleto […], ĝia kapo vere similas al la ĉevala […], pro tio ĉi tiu fiŝo ricevis en ĉiuj lingvoj la saman nomon — marĉevaleto [40]; mi trovis verdan marĉevaleton (hipokampo), egan rozkoloran languston kaj nigrebrunan kankregon [41].

marĉevaleto, en Belga parto de Norda Maro
CC BY-SA 4.0  [42]
beloruse:
марскі конік
ĉine:
海馬 [hǎimǎ], 海馬屬 [hǎimǎshǔ], 龍落子 [lóngluòzi]
france:
cheval de mer
germane:
Seepferdchen
indonezie:
kuda laut
latinece:
Hippocampus
nederlande:
zeepaardje
pole:
konik morski, pławikonik
rumane:
căluț de mare
ukraine:
морський коник

surĉevaliĝi

Eksidi sur la dorso de ĉevalo, surseliĝi: Aladino surĉevaliĝis kaj trairis la stratojn [43]; ili surĉevaliĝis, pikis ĉevalojn en ingvenojn kaj plu galopis al najbara gento [44].
43. Aladino kaj la mirinda lampo
44. A. Jirásek, trad. J. Vondroušek: Malnovaj Mitoj Ĉeĥaj, 2001
angle:
mount
beloruse:
сесьці на каня
france:
monter à cheval
germane:
aufsitzen (Pferd)
hungare:
felszáll a lóra
indonezie:
naik kuda
itale:
montare a cavallo
japane:
乗馬する [じょうばする]
pole:
dosiadać konia, wsiadać na konia
rumane:
urcă pe cal
ruse:
сесть на коня
turke:
ata binmek

tirĉevalo

AGR Ĉevalo uzata por tiri plugilon, ĉaron ks: en la pasinteco oni vidadis farmbestaron kaj tirĉevalojn sur la urbaj stratoj, oni nun observas luksajn kaj modestajn aŭtomobilojn [45];
45. Garbhan MacAoidh: Kara antikva malpura Dublino, Monato, 2006/07, p. 13
angle:
draft horse
beloruse:
запражны конь
france:
cheval de trait
germane:
Zugpferd
hispane:
caballo de tiro
hungare:
igásló
indonezie:
kuda penarik
japane:
牽引馬 [けんいんうま], 馬車馬 [ばしゃうま]
pole:
koń pociągowy
rumane:
cal de tracțiune
ukraine:
тягловий кінь

troja ĉevalo, trojana ĉevalo

1.
Insida enigo de malutilaj homoj aŭ rimedoj inter malamikojn (kiel faris antikvaj grekoj kontraŭ trojanoj per ĉevalstatuo laŭ Iliado): la popola fronto estis elpensita de la Tria Internacio kiel troja ĉevalo por akiri la kontrolon de la laboristaj organizoj [46]; la angla iĝas troja ĉevalo, ruze donacita de la imperiismaj potencoj de tutmondigo, kaj blinde akceptita de socioj alilingvaj [47].
2.
KompLeks KOMP Ŝajne utila, reale malutila programo, kiu kaŝe difektas, rompas sekurecon, malfermas konekton al eksterulo ktp: pkzip.300 […] estas Troja Ĉevalo, ne viruso, kaj tre danĝera [48]; prognozas, ke komputiloj, retpiratoj, virusoj kaj trojanaj ĉevaloj estos integraj partoj de internaj kaj internaciaj konfliktoj [49].
46. P. A. Foche: Re: Pri la nomo Franco, soc.culture.esperanto, 2004-01-19
47. Garbhan MacAoidh: La angla, ĉu troja ĉevalo?, Monato, 2004/10, p. 20
48. P. Jelenc: Re: pri viruso "zip", soc.culture.esperanto 1996-10-20
49. Stefan Maul: Militado sen bataliloj, Monato, 2001/01, p. 6
angle:
Trojan horse
beloruse:
траянскі конь
ĉine:
特洛伊木馬 [tèluòyīmùmǎ], 一种黑程序 [yīzhǒnghēichéngxù], 后来被视为病毒 [hòuláibèishìwéibìngdú]
france:
cheval de Troie
germane:
Trojanisches Pferd
indonezie:
kuda Troya
itale:
cavallo di Troia
nederlande:
Trojaans paard
pole:
koń trojański
rumane:
cal troian
ruse:
троянский конь
turke:
Truva atı
ukraine:
троянський кінь

virĉevalo

Virseksa ĉevalo: (juna zebrino) rifuĝas hazarde en stalon, kaj virĉevalo rigardas ŝin per mirigitaj okuloj [50]; la virĉevalo tiam sufiĉe forte en la ventron batis, mi eĉ konscion perdis [51]; la sinjorino, kaj la virĉevalo estas samkoloraj [52].
50. L. Beaucaire, Kruko kaj Baniko el Bervalo, 1974
51. J. German: Mi responsas pri ĉio
52. Tais el Ateno
angle:
stallion
beloruse:
жарабец, жарабок
ĉine:
牡馬 [mǔmǎ]
france:
étalon (cheval)
germane:
Hengst
hispane:
caballo macho
hungare:
csődör, mén
ide:
kavalulo
indonezie:
kuda jantan
itale:
stallone
japane:
雄馬 [ぼば], 種馬 [たねうま]
nederlande:
hengst
pole:
ogier, wałach (wykastrowany ogier)
rumane:
armăsar
ruse:
жеребец
ukraine:
жеребець, рідше оґир
volapuke:
hijevod

ĉevalpovo

FIZTEK Malnova komunuza mezurunuo de meĥanika povo responda al forto de averaĝa ĉevalo, egala en Eŭropo al 75 kilogrammetroj en sekundo (735,75 W), en Usono al 550 futfuntoj en sekundo (745,7 W): motoro de motorciklo „Suzuki[havas] potencon egala al 98 ĉevalpovoj [53]. (ĈP)
53. Laimius Stražnickas: Nekutimaj transportiloj, Monato, 2000/06, p. 21
angle:
horsepower
beloruse:
конская сіла
ĉine:
馬力 [mǎlì]
france:
cheval-vapeur
germane:
Pferdestärke, PS
greke:
ιπποδύναμη
hebree:
כוח-סוס
hispane:
caballo de fuerza
hungare:
lóerő
indonezie:
tenaga kuda
itale:
cavallo vapore
japane:
馬力 [ばりき]
nederlande:
paardenkracht
pole:
koń mechaniczny, KM
portugale:
cavalo-vapor
rumane:
cal putere, CP
ruse:
лошадиная сила
slovake:
konská sila
ukraine:
кінська сила

administraj notoj

~eto: Mankas verkindiko en fonto.
mar~eto: Mankas verkindiko en fonto.