*instig/i UV

*instigi

(tr)
Per ekscitoj kaj admonoj kaŭzi ian agon:
a)
(iun al ago; iun fari ion; iun, ke iu faru ion) Foje per morala aŭ fizika premado, influi iun tiamaniere, ke li faru ian agon aŭ alprenu ian animstaton: instigi iun al batalo, ribelo, kontraŭstaro, pacienco; instigi al amo kaj bonaj faroj [1]; Ramzes instigis la soldatojn al rapida marŝo [2]; ŝi instigis lin peti de ŝia patro kampon [3]; miaj amikoj instigis min aniĝi al la asocio; la nuba vetero instigis min kunpreni la pluvombrelon; instigis lin iri natura scivolemo [4]; Adaha instigis la beston kuri pli kaj pli rapide [5]; instigu la ĉefkapitanon, ke li konduku [Paŭlon] al vi [6]; la ĉefpastroj instigis la homamason, ke prefere [Pilato] liberigu al ili Barabason [7]; la instiginto (de komploto) [8].
b)
(agon, animstaton) Instigi 1.a iun al tio: instigi ribelon, strikon, interpaciĝon, ies diligenton; [ili] instigis persekutadon kontraŭ Paŭlo kaj Barnabas [9]; [la desegno] ravis la okulon, instigis la imagon, inklinigis la penson al komparado kaj divenado Marta ; nur interesaj libroj instigas la legemon kaj la aĉetemon.
c)
(iun kontraŭ iu(n)) Instigi 1.a la unuan malutili al la dua: mia filo instigis mian sklavon kontraŭ mi, por fari insidon [10]; jen Mi instigos kontraŭ vin viajn amistojn [11]; ŝovinistoj instigas homon kontraŭ homo [12].
VD:admoni, decidigi, impulsi, inciti, inspiri, influi, inklinigi, inviti, konsili, kuraĝigi, peli, persvadi, puŝi, premi, stimuli, sugesti, suflori, tenti, urĝi
Rim.: Kiel montras la ekzemploj, la subjekto kutime estas persono, kiu influas per diversaj premoj, ofte ne menciitaj, sed povas esti ankaŭ alia ekstera cirkonstanco, kiu influas pere de la konscio de la instigato, (vetero, libro...), aŭ esti la animmovo mem de la instigato (scivolemo, deziro, prudento...). La objekto de la verbo montras kutime al persono, besto aŭ alia afero personigebla (animo, koro...), aŭ al la celata ago mem (ĉi-okaze la instigato ne estas menciita).
Rim.: Ĉiuj supre referencitaj terminoj deriviĝas de la nocio influi. La nuanco inter ili kuŝas ĉefe en la celo de la influo (neniu subkomprenita celo, ekmoviĝo, ekago, daŭrigo de ago, agoj nur bonaj aŭ ĉiaj, ktp) kaj en la rimedoj de la influo (paroloj pli-malpli mildaj, premoj moralaj aŭ fizikaj, eksteraj al la influato aŭ internaj, ktp). En longa rimarko sub artikolo instig la aŭtoroj de PV provis sistemigi kelkajn el ĉi tiuj nuancoj, sed la senc-elasteco de la koncernaj terminoj estas sufiĉe granda, ke en multaj okazoj eblas uzi indiferente unu aŭ la alian. Ni do resendas la leganton al ĉiu aparta artikolo por pli da detaloj.
1. La Nova Testamento, Al la Hebreoj 10:24
2. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, ĉap. 18
3. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Josuo 15:18
4. H. A. Luyken: Pro Iŝtar, ĉap. 11
5. H. A. Luyken: Pro Iŝtar, ĉap. 9
6. La Nova Testamento, La agoj 23:15
7. La Nova Testamento, S. Marko 15:11
8. H. A. Luyken: Pro Iŝtar, ĉap. 8
9. La Nova Testamento, La agoj 13:50
10. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, I. Samuel 22:8
11. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jeĥezkel 23:22
12. Zamenhof: Parolo en la Guildhall (Londono) 1907
angle:
encourage, instigate, incite
beloruse:
падахвочваць, схіляць, падбухторваць, стымуляваць
bulgare:
1.c насъсквам, тласкам насърчавам, окуражавам
ĉeĥe:
nabádat, navádět, pobádat, pobízet, podněcovat, vybídnout, vybízet
ĉine:
煽动 [shāndòng], 煽 [shān], 鼓动 [gǔdòng], 挑起 [tiǎoqǐ], 促 [cù], 怂恿 [sǒngyǒng], 指使 [zhǐshǐ], 誘導 [yòudǎo], 誘發 [yòufā], 鼓励 [gǔlì], 引发 [yǐnfā]
france:
inciter, amener (à faire qc), encourager (à faire qc), engager (à faire qc), être l'instigateur de (au passé), exciter (à faire qc), fomenter (pousser à faire qc), instiguer (pousser à faire qc), inviter (à faire qc), porter (à faire qc), pousser (à faire qc), monter (qn contre qn), susciter ~into: instigateur.
germane:
antreiben, anreizen, anspornen, anstacheln, ermuntern, anstiften, anzetteln, veranlassen
hispane:
instigar
japane:
励ます [はげます], 勧める [すすめる], 駆りたてる [かりたてる], そそのかす
katalune:
instigar
nederlande:
aansporen
pole:
zachęcać, skłaniać, pobudzać, stymulować
portugale:
instigar
ruse:
побуждать, толкать (на что-л.)
slovake:
pobádať, podnecovať, poháňať
ukraine:
спонукати, спонукувати, намовляти, підмовляти, підбурювати, штовхати (на що-н.), поганяти (коней)

instigo

Ago instigi: estas feliĉo [...] havi jam en la sango la instigon progresadi en ĉio brava [13]; sub instigo de la instinkto de memkonservo ŝi kuris for de la homoj Marta ; Amtelaj iris viziti Zalmunan laŭ instigo de sia servistino Nupta [14].
13. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Ĉio sur sian ĝustan lokon!
14. H. A. Luyken: Pro Iŝtar, ĉap. 3
angle:
encouragement, incitement, motivation, instigation
beloruse:
заахвочваньне, стымуляваньне
bulgare:
насърчаване, окуражаване
ĉeĥe:
impulz, navádění, pobídka, podněcování, podnět
ĉine:
煽动 [shāndòng]
france:
incitation (fait d'inciter), encouragement (à faire qc), instigation, invitation (à faire qc) sub ~o de: à l'instigation de, sur l'instance de. laŭ ~o de: à l'instigation de, sur l'instance de.
germane:
Ansporn, Anstachelung, Ermunterung, Anstiftung, Veranlassung
japane:
激励 [げきれい], 勧め [すすめ], 教唆 [きょうさ]
nederlande:
aansporing
pole:
zachęta, pobudzenie
ruse:
побуждение
slovake:
nabádanie, pohnútka, povzbudenie
ukraine:
спонукання, спонука, підбурювання, намовляння, намова, підмовляння, підмова

instigilo

Ĉio, kio instigas: [ilia arĝento kaj ilia oro] estis instigilo por iliaj malbonagoj [15]; la aniĝo al SAT povos esti instigilo [lerni la lingvon] [16].
15. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jeĥezkel 7:19
16. E. Lanti: Vortoj de k-do Lanti, Je la lumo de la sperto
angle:
means of encouragement, instigation
beloruse:
сродак заахвочваньня, стымул
ĉine:
誘因 [yòuyīn]
france:
incitation (ce qui incite), aiguillon (ce qui incite), encouragement (ce qui incite), stimulant (ce qui incite)
pole:
stymulator, stymulant
ukraine:
збудливий засіб

malinstigi

Instigi ne fari, instigi al la malo: tio ne malinstigis ŝin fariĝi amikino de la plej humila persono en la regno [17]; malinstigi la ribelulojn antaŭeniri [18]. ANT:instigi;VD:deadmoni, dekonsili, malkonsili.
17. trad. Donald Broadribb: La magio de Oz, ĉap. 22
18. Le Monde Diplomatique en Esperanto, 2002-10
angle:
dissuade, discourage
beloruse:
адахвочваць
bulgare:
възпирам, обезкуражавам
ĉine:
劝阻 [quànzǔ]
france:
dissuader, décourager (de faire qc), détourner (de l'intention de faire qc), mettre en garde (contre le fait de faire qc)
germane:
abraten
japane:
思いとどまらせる [おもいとどまらせる], 水をさす [みずをさす], 気をそらす [きをそらす]
nederlande:
afraden
pole:
zniechęcać, odwodzić (od czegoś), temperować (kogoś), studzić (czyjś zapał)
ukraine:
відвертати (від чого-н.), знеохочувати

subinstigi

Nerekte, alude, sekrete aŭ trompe instigi: ili subinstigis virojn, kiuj diris: Ni aŭdis lin paroli blasfemajn vortojn [19]; Li Hongzhi [...] subinstigis la ekzercantojn [de Falungong] iri al Pekino, iri al la centralo, al la Ŝtata Konsilantaro [20]; la Nigra Spirito-kato ĉiam avidis la floron kaj subinstigis, ke Dalan ŝajnigu sin Xiaolan kaj ŝtelu la floron [21]; li permesis al si [...] sendi al la arestito ian subinstigan rigardon [22].
19. La Nova Testamento, La agoj 6:11
20. Ĉina Interreta Informa Centro: http://www.china.com.cn/world/shi-living/aktuala_temo/f-13.htm
21. Ĉina Interreta Informa Centro: http://www.china.org.cn/world/shi-wenhua/tradicia/15.htm
22. Mihail Bulgakov, trad. Sergio Pokrovskij: La majstro kaj Margarita, ĉap. 2
angle:
subtly encourage
beloruse:
падбухторваць (употай), падбіваць (на штосьці)
bulgare:
подстрекавам, подбуждам
japane:
暗にそそのかす [あんにそそのかす], 遠回しにけしかける [とおまわしにけしかける]
nederlande:
aansporen
pole:
podpuszczać (kogoś)
ruse:
подстрекать

pensinstiga

Kiu instigas al plua, propra pensado: la lastaj tri paĝoj estas por mi la plej pensinstigaj [23].
23. T. Westover: blogo, 2007-03-28
angle:
thought-provoking
beloruse:
які наводзіць на думкі, стымулюючы інтэлектуальна
france:
qui fait réfléchir, stimulant intellectuellement
pole:
refleksyjny, skłaniający do myślenia, skłaniający do refleksji

administraj notoj

pri sub~i: 
    Indus precizigi la difinon. Al tio ne multe helpas la latina
    originalo de la biblia citaĵo, kiu uzas la ege multsencan „submitto“
    (sendi sekrete, korupti), tradukitan francen per „soudoyer“ (subaĉete agigi).
    La ĉinaj ekzemploj sugestas pli-malpli trompan ~on al malbona ago. En
    la ekzemplo el MkM la prokuratoro volas ~i la arestiton ne
    diri la tutan veron, tiel ke li povos deklari lin senkulpa.
    [MB]
sub~i: Mankas verkindiko en fonto.