^*ne^PV

1.

Partikulo esprimanta negon, foreston, mankon de la priparolata ago aŭ eco: abelujon ne incitu, amason ne spitu ^PrV ; al ĉevalo donacita oni buŝon ne esploras ^PrV ; al malriĉulo infanoj ne mankas ^PrV ; aĝo maljuna ne estas oportuna ^PrV ; agrabla estas gasto, se ne longe li restas ^PrV ; nedeviga [1]; nemovebla [2]; bone vivi […] ne laborante [3]; foriri ne manĝinte; preteriri ne rimarkante la florojn [4]; ricevi grizan haron, ne vidinte altaron ^PrV ; li venis neatendite [5]; oni ne povis ne ridi [6].

Rim.: Se la nego koncernas ne la tutan propozicion, sed iun frazparton, tiam „ne“ senpere antaŭu la parton, kiun ĝi koncernas kaj negas: ne ĉio utilas, kio brilas ^PrV ; tio ĉi ja estas ne mia kulpo ^FK ; vi ne devas diri tion ; vi devas ne diri tion ; ne vi devas diri tion; ne tion vi devas diri; ne tute bona ; tute ne bona ; [tiuj] honoroj […] apartenas ne al mi [7].

Rim.: Ĉe alia nea vorto (neniom, neniu, nenial, neniam, neniel, nenia, nenio, nenie, nenies) la vorto „ne“ estas forlasata ^FK .

2.

Modala vorto esprimanta kontraŭecon, malkonsenton, rifuzon: ĉu vi volas? respondu jes aŭ ne; mi opinias, ke ne; diru mem, ĉu hundo aŭ ĉevalo povas ridi? ne, plori ili povas, sed ridi ‐ tiun kapablon havas nur la homo [8].

Rim.: Same kiel ĉe jes¹, en Esperanto ekzistas hezito en respondo de demandoj aŭ asertoj negaj: ĉu respondi laŭ la maniero de logikistoj, programistoj kaj orientanoj pri la tuta aserto, aŭ (laŭ la tradicio de la lingvoj okcidentaj) respondi tian demandon ignorante la negon (egale kiel la kontraŭan demandon pozitivan). Jen ekzemploj pri la respondo orienta-logikisma: — la poloj sekve ĝin eĉ ne defendos? — ho ne, ili kolektis jam soldatojn [9]; sed Sara malkonfesis, dirante: mi ne ridis, ĉar ŝi timis, ‐ sed Li diris: ne, vi ridis [10]; vi eble demandos: […] ĉu en ĉi tiu grava kaj solena momento li nenion pli havis por diri al ni? ho ne, miaj karaj amikoj, miaj karaj samideanoj kaj kunlaborantoj! multe, multe, tre multe mi volus hodiaŭ diri al vi, ĉar mia koro estas plena [11]; ankaŭ ne ekzistas tenso en la ĉina lingvo por verboj, tio certe estas surpriza por alilingvanoj, ĉu la ĉinoj ne havas la koncepton pri tempo? certe ne! [12]. Kp la rimarkon pri JES. [Sergio Pokrovskij]

1.

Rifuza, malkonsenta, nega: ĉu li donis al vi jesan respondon aŭ nean? [13]; nea gesto; nee skui la kapon; respondo nea ofte ŝuldiĝas al tio, ke la demando estas nea [14].

2.

Nega: aldonante la prefikson „nen-“, ni ricevas vortojn neajn [15].

(tr)

1.

Diri ne, respondi ne: se li diras jes, nu, tiam la diablo ĉion prenis, sed se li neas […] [16].

2.

Negi: nei sian kulpon, ŝuldon; nei la ekziston de Dio; diron oni neas, skribo ne pereas ^PrV ; neadi la eblecon de ekzistado de arta lingvo ^EE ; la junulo neas, ke li estas kuracisto [17]; ne neas li, ke li estas freneza ^Hamlet ; neado ne estas pravigo.

Ago nei¹: Antef balancis kaj turnis la kapon, kio povis same bone signifi jeson aŭ neon [18]; brita neo ne aŭtomate signifus entombigon de la ambicia konstitucia projekto [19].

(tr)

Negi: morgaŭ li, kiel neiganto kaj persekutanto de la altaj dioj, estis oferota [20]; ĝi estas fakto, kiun ne neigas mem civitanino Velikonskaja! [21]; la kulpo ne estas neigebla; lia akra vizaĝo neneigeble esprimis: „estas mi la mastro“ [22].

Homo kiu neas, malaprobas:

a)

Malaprobanto, malfavora voĉdonanto: ne plu okazas debato sed monologo de la neuloj [24]; bombardis jesuloj kaj neuloj unu la alian per veroj, duonveroj, kredoj, esperoj, mensogoj [25]; amasoj da jesuloj, portantaj skotajn flagojn, kantis, dancis kaj ridis, ‐ surstratiĝis ankaŭ amasoj da neuloj, portantaj la britan flagon [26].

b)

(ironie) Homo, kiu tro volonte neas kaj kritikas.

jesulo

Forkonfesi, malagnoski: vi ne forneu vian Dion [27].

(ntr)

Signi sian neadon per movo de la kapo, ofte per balanco de ĝi dekstren kaj maldekstren: Levio kapneis [28]; mi ricevis nenion por miaj penoj krom alia kapneo [29]; la militisto kapneis: „ŝi ja estas krimulo laŭ iliaj leĝoj […]“ [30].