^* -ebl/ ^UV

I.

-ebl

Sufikso montranta, ke io povas esti farata (pasiva kapablo, „taŭga por esti ‐ata“), kaj kiun do oni normale aldonas nur al radikoj transitivaj: vitro estas travidebla ^DL ; ŝia haŭto estis delikata kaj travidebla ^FK ; post kelkaj paŝoj la sinjorinoj ne estis [plu] videblaj ^FK ; manĝebla greno [1]; semebla [2]; manĝeblaĵo [3]; ili venis en landon loĝeblan [4]; nealirebla loko [5]; [la kampo] ne estos plu elaĉetebla [6]; ŝtonoj enkadrigeblaj [7]; li faris en la domo fenestrojn fermeblajn kaj kovreblajn [8]; la infektaĵo fariĝis malpli rimarkebla kaj ĝi ne disvastiĝis [9]; nekalkulebla kvanto [10]; tempo nememorebla ^PrV ; tuso kaj amo ne estas kaŝeblaj ^PrV ; (figure) palpebla mallumo [11]; kie ne estas konsileble, tie ne estas helpeble ^PrV .

1. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 41:35
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Levidoj 11:37
3. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 14:11
4. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 16:35
5. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, I. Samuel 23:14
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Levidoj 27:20
7. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 25:7
8. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, I. Reĝoj 6:4
9. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Levidoj 13:6
10. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, I. Kroniko 22:14
11. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 10:21

angle:

-able, -ible

beloruse:

афікс магчымасьці

germane:

-bar

hebree:

בר-, שניתן ל- \נתן\

hispane:

-able, -ible

hungare:

-hat, -het

pole:

przyrostek możliwości

portugale:

-ável, -ével, -ível

svede:

-bar

II.

Samsignifa memstare uzata vortero:

ebla

Povanta esti, okazi: en ĉi tiu tempo tio ŝajnas ne ebla [12]; ĉio estas ebla ĉe Dio [13]; [ili] diskutas pri […] ia ebla milito [14]; mi faros nenion, se tio estos ebla al mi [15]; [ŝi] kuris rapide, kiel tio estas ebla por ordinara homo [16]; kiamaniere ĉi tiu tuta feliĉego estas ebla kaj imagebla [17]! frateco inter la popoloj en la praktiko estas plene ebla [18].

12. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Zeĥarja 8:6
13. La Nova Testamento, Marko 10:27
14. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro XV
15. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro XV
16. Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, Sesope oni trairas la tutan mondon
17. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Lasta sonĝo de maljuna kverko
18. L. L. Zamenhof: Homaranismo, Dogmoj de Hilelismo

afrikanse:

moontlik

albane:

të jetë e mundur

amhare:

ይቻላል

angle:

possible

arabe:

ممكن

armene:

հնարավոր

azerbajĝane:

mümkün

beloruse:

магчымы

bengale:

সম্ভব

birme:

ဖြစ်နိုင်သော

bosne:

moguć

ĉeĥe:

možný, pasivní možnost

ĉine:

能实现 [néngshíxiàn], 潛力 [qiánlì]

dane:

mulig

estone:

võimalik

filipine:

posible

france:

possible

galege:

posible

germane:

möglich

guĝarate:

શક્ય

haitie:

posib

haŭse:

zai yiwu

hebree:

אפשרי

hinde:

संभव

hispane:

posible

hungare:

lehetséges, lehető

igbe:

kwere omume

internaci-signolingve:

irlande:

féidir

islande:

mögulegt

japane:

可能 [かのう]

jave:

bisa

jide:

מעגלעך

jorube:

ṣee ṣe

kanare:

ಸಾಧ್ಯ

kartvele:

შესაძლებელია

kazaĥe:

мүмкін

kimre:

bosibl

kirgize:

мүмкүн болгон

kmere:

អាចធ្វើបាន

koree:

가능한

korsike:

pussìbbili

kose:

nokwenzeka

kroate:

moguće

kurde:

derîmkan

latine:

potest

latve:

iespējams

laŭe:

ເປັນໄປໄດ້

litove:

galimas

makedone:

можно

malagase:

azo atao

malaje:

mungkin

malajalame:

സാധ്യത

malte:

possibbli

maorie:

taea

marate:

शक्य

monge:

tau

mongole:

аль болох

nederlande:

mogelijk

nepale:

सम्भव

njanĝe:

n’kotheka

okcidentfrise:

mooglik

panĝabe:

ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ

paŝtue:

د امکان

pole:

możliwy, mogący zaistnieć, mogący się zdarzyć

ruande:

birashoboka

ruse:

возможный

samoe:

mafai

signune:

e@10/

sinde:

ممڪن

sinhale:

හැකි

skotgaele:

ghabhas

slovake:

možný

slovene:

mogoče

somale:

suurto gal

ŝone:

zvinogoneka

sote:

ho khoneha

sunde:

mungkin

svahile:

iwezekanavyo

svede:

möjlig

taĝike:

имконпазир

taje:

เป็นไปได้

tamile:

சாத்தியம்

tatare:

мөмкин

telugue:

సాధ్యం

tibete:

ནུས་པ་

ukraine:

можливо

urdue:

ممکن

uzbeke:

mumkin

vjetname:

có thể

zulue:

kunokwenzeka

ebli

Esti ebla: fuĝo ne plu eblis ^MortulŜip ; ne eblas servi al du sinjoroj ^IK ; Dio! ĉu eblas nomi ĉambro ĉi tiun kaĝeton ^IK ? malsaton eblas pli malpli elporti, sed soifon ne [19].

19. Claude Piron: Gerda malaperis, ĉapitro 18a

angle:

be possible

beloruse:

быць магчымым

japane:

可能である [かのうである]

nederlande:

mogelijk zijn

pole:

móc

ebligi

(tr)

Igi ebla: estas agrablege havi generan nomon, kiu ebligas la eniron en la plej eminentajn familiojn ^Fab3 ; la koloro de la haŭto, ebliganta distingi aŭtoĥtonon de fremdulo, pli multe helpis konservi la nacian unuecon, ol la religio [20]; tiuj ĉi naivaj kontraŭparoloj estis rigardataj kiel veroj, ne ebligantaj ian dubon ^EE ; lia bonega scio de l' hebrea lingvo lin ebligis majstre zorgi pri la Biblio ^VivZam ; mi renkontis ĉi tie la kronprincon, kiu neebligis miajn planojn [21]; tiu elektra frapo en la koron malebligas al ni por ĉiam la pluan uzadon de nia korpo [22]. permesi.

20. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Antaŭparolo
21. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, ĉapitro 4a
22. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Galoŝoj de feliĉo

angle:

enable

beloruse:

рабіць магчымым, даваць магчымасьць

ĉeĥe:

dopřát, umožnit, umožňovat

ĉine:

方便 [fāngbiàn], 允 [yǔn], 容 [róng], 使人 [shǐrén]

france:

permettre (rendre possible) ne~igi: empêcher (rendre impossible), interdire (rendre impossible).

germane:

ermöglichen

hebree:

לאפשר

hispane:

posibilitar, hacer posible

hungare:

lehetővé tesz

japane:

可能にする [かのうにする]

nederlande:

mogelijk maken

pole:

umożliwiać, udostępniać, uprzystępniać

ruse:

сделать возможным

slovake:

umožniť

svede:

möjliggöra

tokipone:

ken

^*eble [23]

Eventuale, okazeble, povas esti ke: eble mi havos infanojn [24]; eble mi mortos pro ŝi [25]; eble li akceptos min favore [26]; mi blinde pafos, eble trafos ^PrV ; faru hodiaŭ, kion vi povas ― morgaŭ vi eble okazon ne trovos ^PrV .

23. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Universala Vortaro, ebl'e
24. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 16:2
25. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 26:9
26. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 32:20

afrikanse:

miskien

albane:

ndoshta

amhare:

ምናልባት

angle:

possibly, maybe, perhaps

arabe:

ربما

armene:

գուցե

azerbajĝane:

bəlkə

beloruse:

магчыма

bengale:

সম্ভবত

birme:

ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်

bosne:

možda

ĉeĥe:

asi (snad), možno, možná

ĉine:

可能地 [kěnéngde], 可能 [kěnéng], 說不定 [shuōbudìng], 或是 [huòshì], 或者 [huòzhě], 或 [huò], 許 [xǔ], 也許 [yěxǔ]

dane:

måske

estone:

võib-olla

eŭske:

agian

filipine:

marahil

france:

peut-être

galege:

quizais

germane:

vielleicht, möglicherweise

guĝarate:

કદાચ

haitie:

petèt

haŭse:

watakila

hebree:

אולי, יתכן

hinde:

शायद

hispane:

posiblemente, quizá

hungare:

talán

igbe:

ikekwe

irlande:

b’fhéidir

islande:

kannski

japane:

たぶん

jave:

mbok menawa

jide:

טאָמער

jorube:

boya

kanare:

ಬಹುಶಃ

kartvele:

ალბათ,

katalune:

potser

kazaĥe:

мүмкін

kimre:

efallai

kirgize:

балким,

kmere:

ប្រហែលជា

koree:

어쩌면

korsike:

forsi

kose:

mhlawumbi

kroate:

možda

kurde:

belkî

latine:

forsan

latve:

varbūt

laŭe:

ບາງທີອາດມີ

litove:

galbūt

makedone:

можеби

malagase:

angamba

malaje:

mungkin

malajalame:

ഒരുപക്ഷേ

malte:

forsi

maorie:

pea

marate:

कदाचित

monge:

tej zaum

mongole:

магадгүй

nederlande:

misschien

nepale:

सायद

njanĝe:

mwina

okcidentfrise:

faaks

okcitane:

benlèu

panĝabe:

ਸ਼ਾਇਦ

paŝtue:

ښايي

pole:

może, być może, możliwe, chyba, przypuszczalnie, możliwie

ruande:

ahari

ruse:

возможно

samoe:

atonu

sinde:

مان

sinhale:

සමහර විට

skotgaele:

‘s dòcha

slovake:

azda, hádam, možno

slovene:

morda

somale:

laga yaabee

ŝone:

zvichida

sote:

mohlomong u ka

sunde:

meureun

svahile:

labda

svede:

möjligen, kanske

taĝike:

мумкин

taje:

บางทีอาจจะเป็น

tamile:

ஒருவேளை

tatare:

бәлки

telugue:

బహుశా

tibete:

གཅིག་བྱས་ན་

ukraine:

можливо,

urdue:

شاید

uzbeke:

ehtimol

vjetname:

có lẽ

volapuke:

ba

zulue:

mhlawumbe

ebleco

La eco esti ebla: ni lasos por kelka tempo flanke la demandon pri la ebleco aŭ neebleco de la enkonduko de lingvo internacia [27]. argumentoj, kiuj penadis pruvi la eblecon de tio, pri kio ĉiuj ja scias, ke ĝi estas neebla ^EE ; la ebleco mem kuiri supon el kolbasaj bastonetoj ŝajnis al ili tiel nekomprenebla penso [28]; ĉu oni tiel povos ankoraŭ dubi la eblecon de tiu ĉi sistemo? ^FK ?

27. L. L. Zamenhof: Esenco kaj Estonteco, ĉapitro 2a
28. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Supo el kolbasaj bastonetoj

angle:

possibility

beloruse:

магчымасьць, мажлівасьць

ĉeĥe:

možnost

ĉine:

可能发生的事 [kěnéngfāshēngdeshì], 不测的事 [bùcèdeshì], 可能性 [kěnéngxìng]

germane:

Möglichkeit

hebree:

אפשרות

hispane:

posibilidad

japane:

可能性 [かのうせい], 見込み [みこみ]

nederlande:

het mogelijk zijn

pole:

możliwość, możność

ruse:

возможность

slovake:

možnosť

eblo

Io kio povas okazi, io kion oni povas profiti: ŝajnas, ke respondi tiun ĉi demandon ekzistas nenia eblo [29]; lingvo neŭtrale homa, kiu […] donus al la homoj de malsamaj nacioj la eblon kompreniĝadi inter si [30]; alia eblo estas ke la angla aŭ iu varianto aŭ piĝina ĵargono de ĝi ja farigos la internacia komunikilo [31]; deverbaj substantivoj ofte povas montri egale aŭ la agon aŭ rezulton de la ago […] la du lastaj ekzemploj […] ilustras la unuan eblon [32]. okazo²

29. L. L. Zamenhof: Esenco kaj Estonteco, ĉap. 6a
30. La Bulonja Deklaracio
31. Amri Wandel: Esperanto kiel internacia lingvo en la ombro de la angla, Aktoj de la 33-a Esperantologia Konferenco en la 95-a Universala Kongreso de Esperanto, Havano, 2010
32. Pri la refleksivo, Aktoj de la Akademio II, 1968.

angle:

possibility

beloruse:

магчымасьць

ĉeĥe:

možnost

ĉine:

可能发生的事 [kěnéngfāshēngdeshì], 不测的事 [bùcèdeshì], 可能性 [kěnéngxìng]

france:

possibilité

germane:

Möglichkeit

hebree:

אפשרות

hispane:

posibilidad

hungare:

lehetőség

japane:

可能 [かのう]

nederlande:

mogelijkheid

pole:

możliwość, coś, co można zrobić

ruse:

возможность

slovake:

možnosť

svede:

möjlighet

laŭeble

Laŭ la ebloj; se prezentiĝas eblo: mi enprofundiĝas en la valetojn, en la arbarojn, por laŭeble eskapi la rememoron pri la homoj kaj la trafojn de la maliculoj [33]; popolpartioj […] volas ligi al si laŭeble grandan nombron da civitanoj [34]; klopodi laŭeble urĝe rekonkeri la perditan tempon [35]; kelkaj esperantistoj laŭeble helpis lin, ĝis li trovis laboron [36]. kiel eble plej

33. Jean-Jacques Rousseau, trad. André Gilles: La revadoj de soleca promenanto, Sepa promenado
34. Stefan Maul: Alarmsignalo el Italio, Monato, 1993/08, p. 5
35. Zlatko Tišljar: Post morto -- nova sorto, Monato, 2000/04, p. 10
36. Boris Kolker: Aktoro malliberigita, Monato, 2001/01, p. 28

angle:

as far as possible, if possible, where possible, within the limits of the possible

beloruse:

па магчымасьці

france:

autant que possible

germane:

möglichst

hebree:

ככל האפשר

hispane:

tanto como sea posible

hungare:

lehetőleg

nederlande:

indien mogelijk

pole:

o ile to możliwe, według możliwości

ruse:

по возможности, насколько возможно

ukraine:

по можливості, по змозі

neebla

Ne povanta esti, ne povanta okazi: nenio estos neebla por vi [37]; ĉe Dio nenio estas neebla [38]; li staris tiel pli ol duonon da horo, en sintenado tute neebla por ordinara homo [39]; oni ofte imagas, ke afero estas neebla, ĉar oni ne scias, kiel komenci [40].

37. La Nova Testamento, Mateo 17:20
38. La Nova Testamento, Luko 1:37
39. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro XX
40. Claude Piron: Gerda malaperis, ĉapitro 13a

angle:

impossible

beloruse:

немагчымы

ĉeĥe:

nemožný

ĉine:

无法可想 [wúfǎkěxiǎng], 不会发生 [bùhuìfāshēng], 无从 [wúcóng], 不行 [bùxíng], 不可想象 [bùkěxiǎngxiàng], 不可能 [bùkěnéng], 不适宜 [bùshìyí], 不无可能 [bùwúkěnéng]

france:

impossible

germane:

unmöglich

hebree:

בלתי אפשרי

hispane:

imposible

hungare:

lehetetlen

internaci-signolingve:

japane:

不可能な [ふかのうな], あり得ない [ありえない]

nederlande:

onmogelijk

pole:

niemożliwy

slovake:

nemožný

tibete:

མི་སྲིད་པ་

ukraine:

неможливий

neeblaĵo

Afero imagebla, sed kiu ne povas okazi aŭ esti: la solvon de tiu problemo ili rigardis kiel absolutan neeblaĵon [41]; mi en la brakoj tenis neeblaĵon ^Ifigenio ; mia prudento […] protestas kontraŭ tiuj multaj neeblaĵoj, kiujn vi al mi montras ^Marta .

41. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Kion la unua knabino vidis kaj lernis dum la vojaĝo

angle:

impossibility

beloruse:

немагчымае (нешта), неверагоднае (нешта), фікцыя

ĉine:

不可能的事 [bùkěnéngdeshì]

france:

impossibilité (chose impossible)

germane:

Unmöglichkeit

hispane:

imposibilidad

hungare:

lehetetlenség

japane:

不可能事 [ふかのうじ]

nederlande:

onmogelijkheid

pole:

niemożliwość, fikcja

ukraine:

неможлива річ

kiel eble plej, kiom eble pli, kiom eble plej

1.

Ĉiom, kiom situacie, praktike eblas; vortokombino formanta limigitan superlativon: estas bone uzadi la vorton je kiel eble pli malofte [42]; ili venu al li kiel eble plej rapide [43]; kiel eble plej baldaŭ forkuri [44]; li ŝin akompanos, por ke ili estu kune kiel eble plej longe [45]; lernadi kiom eble pli da vortoj ^EE ; la skribado de la vorto estu kiom eble plej proksima al ĝia skribado en aliaj lingvoj, kvankam ĝia elparolado eble estos iom alia [46]; laŭeble

2.

Vortokombino formanta emfazan superlativon (ĉiom, kiom principe, ideale eblas) lia spirito ribelis kontraŭ la tiutempe reganta filozofio de l’optimismo, kiu resumiĝis per jena frazo de Lajbnic: „Ĉio en la mondo statas kiel eble plej bone“ [47]; mi tute ne […] dezirus, ke la Akademio donadu al ni kiom eble pli da decidoj ^LR ; La oratoro devas klopodi atingi kiom eble plej multe da nuancoj [48].

Rim. 1: La formo „kiom eble pli“ estas arkaika.

Rim. 2: PAG asertas [§88, p. 121]: «Kiom, antaŭ eble, ne havas la saman signifon, kiel la paralela kiel: per kiel eble plej oni esprimas la plej altan gradon de superlativo: „venu kiel eble plej rapide“ signifas: venu kun la maksimuma rapideco. Male, kiom eble havas la nuancon de limigo: „venu kiom eble rapide“ signifas: venu rapide, sed nur tiel rapide, kiel vi povas. Kp.:„ĉiuj uzu la novajn vortojn kiom eble egale“[Z]; „ni decidis kiom eble ĉion fari mem“[Z].» Similan aserton entenas PMEG. Fakte tiujn ekzemplojn diferencigas ne konjunkcio, sed la pozitiva grado de la adjektivo aŭ adverbo. Kun superlativo aŭ komparativo kiom eble pli/plej estas uzata sinonime kun kiel eble plej. [Sergio Pokrovskij]

42. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 29
43. La Nova Testamento, La agoj 17:15
44. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, En la lasta tago
45. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Vojkamarado
46. Zamenhof: Pri Reformoj en Esperanto, 2ª artikolo, „Esperantisto“, №50 (1894:2)
47. Lanti: Antaŭparolo al „Kandid aŭ la Optimismo“, SAT: Paris, 1929. Ĉap. 1ª
48. I. Lapenna: Retoriko, Ĉap. 9ª.

beloruse:

як мага больш...

ĉine:

尽量 [jìnliàng], 尽 [jìn]

france:

le plus possible

germane:

möglichst

hebree:

האפשרי, ככל האפשר

hungare:

a lehető...

japane:

できるだけ, 可能な限り [かのうなかぎり]

nederlande:

zo ... mogelijk

pole:

jak najbardziej, w jak najwyższym stopniu, jak najwięcej

ruse:

как можно + сравн. степень