*arb/o

*arbo  ↝

1.  ↝
BOTHOR Ligna daŭra planto kun alta trunko supre disbranĉiĝanta: antaŭ la domo staras arbo [1]; altan arbon batas la fulmo PrV ; el post la arbo li estas bravulo PrV ; ne falas frukto malproksime de l' arbo PrV ; la arbo de vivo en la mezo de la ĝardeno, kaj la arbo de sciado pri bono kaj malbono [2]; en nia ĝardeneto kreskas almenaŭ 46 specioj da arboj, inkluzive de Gingko biloba [3]; sur lia tombo kreskas arbo [4]; japanaj sakuraj arboj […] portas siajn belajn florojn dum tro mallonga tempo [5]. SUB:ĉerizujo, kverko, pino, platano, pomujo, tilio
2.  ↝
MATMatVort Koneksa kaj sencikla grafeo: grafeo estas arbo, se kaj nur se du ajnajn verticojn de ĝi ligas nur unu ĉeno; arbo kun n verticoj havas n-1 eĝojn; orientita arbo ne nepre havas radikon. SUB:subarbo.
3.  ↝
KOMP Finia aro, en kiu unu elementon oni rigardas radiko, kaj la ceteraj formas disajn arojn (nomatajn subarboj), ĉiu el kiuj mem estas arbo: la grafeika terminaro pri la arboj estas ĉerpita el genealogio (praulo, posteulo, patro, ido, frato) kaj el botaniko (radiko, folio); en grafeiko oni apartigas orientitajn, ordajn arbojn; senradika arbo (grafeo kiu iĝas arbo se iun ĝian verticon oni deklaras radiko), radikhava arbo (proprasenca arbo kontraste al senradika); KOMP duuma arbo, B-arbo, derivarbo, serĉarbo. SUP:grafeo, klasifiko, hierarkio, datumstrukturo.
Rim.: Oni ofte prezentas arbon per grafeo simila al genealogia arbo; tia grafeo povas esti alradika (ekz-e genealogia arbo prezentanta la praulojn de koncerna individuo) aŭ elradika (ekz-e genealogia arbo prezentanta la posteularon de koncerna individuo).
1. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 8
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 2:9
3. Monato, Dommastrumo: Ĝardenumi
4. Monato, Arkitekturo: Friedensreich Hundertwasser 1928 - 2000
5. Monato, Garbhan Macaoidh: Ho, tempoj! Ho, moroj!
angle:
tree
beloruse:
дрэва
bretone:
gwezenn
bulgare:
дърво
ĉeĥe:
strom
france:
arbre 2. arbre (graphe)
germane:
Baum der Apfel fällt nicht weit vom Stamm
greke:
δέντρο
hebree:
עֵץ
hispane:
árbol 1. árbol 2. árbol, grafo
hungare:
fa
indonezie:
pohon
katalune:
arbre
kurde:
dar
latine:
arbor
nederlande:
boom
norvege:
tre
okcidentfrise:
beam
okcitane:
arbre
perse:
درخت 2. درخت
pole:
drzewo 2. drzewo (graf)
portugale:
árvore
ruse:
дерево 2. дерево (граф)
slovake:
strom
slovene:
drevo
svede:
träd
tokipone:
kasi
turke:
ağaç

arba

BOT
De arbo, rilata al arbo: arba verdaĵo; arba ombro; arban frukto, kiu semas semon [6]; pomarba floraĵo, kiun la vento forpelas [7]; mi rigardis la fendojn de la arba ŝelo [8].
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 1:29
7. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Neĝa reĝino
8. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
hispane:
arbóreo, del árbol

arbaĵo  ↝

Dehakitaj aŭ defalintaj arboj aŭ arbo- kaj arbustopartoj: bruligi arbaĵon; „la kaleŝo veturas tra l' arbaĵo“, ekkriis Britain BdV . VD:ligno
germane:
Holz, Unterholz
hebree:
עֵץ
hispane:
rama, madera
pole:
chrust, drzewo, drewno

*arbaro  ↝

GEOGHOR Areo, kie dense kreskas arboj: en somero ni trovas malvarmeton en densaj arbaroj [9]; pro multo da arboj li arbaron ne vidas PrV ; kiu timas bestaron, ne iru arbaron PrV ; iri […] en arbaron, por haki lignon [10]; gardisto de la reĝa arbaro [11]; densega arbaro FK ; apenaŭ li eniris iom en la profundaĵon de la arbaro, li baldaŭ tiel perdas la vojon FK .
9. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 38
10. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Readmono 19:5
11. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Neĥemja 2:8
angle:
forest, wood
beloruse:
лес
bretone:
koad (koadeg vihan), koadeg
bulgare:
гора
ĉeĥe:
les
france:
forêt
germane:
Wald pro multo da ~oj li ~aron ne vidas: den Wald vor lauter Bäumen nicht sehen
hebree:
יַעַר
hispane:
bosque, selva virgen
indonezie:
hutan
katalune:
bosc, selva
nederlande:
bos, woud
norvege:
skog
okcidentfrise:
bosk, wâld
okcitane:
bòsc
perse:
جنگل
pole:
las, bór, knieja, matecznik, ostęp, puszcza, dąbrowa, brzeźniak, brzezina, buczyna, chojniak, olszynka
rumane:
pădure
ruse:
лес
slovake:
hora, les
svede:
skog
turke:
orman

arbeto  ↝

1.
BOTHOR Malgranda arbo: ofte alkuradis leporo kaj saltadis pluen ĝuste trans la arbeton [12]; granata arbeto [13]; mimozo-arbetoj [14]; la „sovaĝa arbaro“ […] konsistis el multaj arbetoj: interalie kverkoj, fagoj, fraksenoj, betuloj, salikoj [15].
2.  ↝
BOTHOR Arbusto aŭ arbedo: la siringarbetoj odoris kaj klinis siajn longajn verdajn branĉojn al la kviete serpentumantaj riveretoj [16]; la ĉevalo […] movetadis la longajn trunketojn de la rubusarbeto tiel ke la maturaj sukoplenaj fruktoj falis [17].
12. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, abio
13. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XVII
14. Monato, Seborgo: Urbeto aŭ sendependa lando?
15. Monato, Dommastrumo: Ĝardenumi
16. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, malbela anasido
17. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
angle:
2. bush
beloruse:
1. дрэўца 2. куст
bretone:
brousgwezenn
ĉeĥe:
stromek, stromeček
france:
arbuste
germane:
Strauch, Busch 1. Bäumchen 2. Strauch
hebree:
עץ גמדי
hispane:
1. árbol 2. arbusto
katalune:
arbust
nederlande:
1. boompje 2. struik
norvege:
2. busk
okcidentfrise:
1. beamke 2. strúk
perse:
1. نهال 2. بوته
pole:
1. drzewko 2. krzak, krzew, krzewina, kierz (dawn.)
ruse:
деревце, куст 1. деревце 2. куст
slovake:
stromček

arbetaro

HOR Kolekto da arbetoj kune kreskantaj: li trovis arbetaron kun plej belaj folioj kaj paŝtis tie la kaprinon [18]; mirtaj arbetaroj kaŝos niajn karesojn [19]; arbetaroj el odoranta siringo [20].
18. Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, tablo „kovru vin“, la orazeno kaj bastono el sako
19. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, Ĉapitro VI
20. Michael Ende, trad. Wolfram Diestel: La Senĉesa Rakonto, La Stelmonaĥejo
beloruse:
кустоў'е, хмызьняк
bretone:
brouskoad
ĉeĥe:
lesní podrost, mlází, nízký lesní porost
france:
taillis
germane:
Gebüsch
hebree:
שִׂיחִים
hispane:
monte bajo, bosquecillo, arboleda
nederlande:
struikgewas
norvege:
buskas
perse:
درختزار، بیشه
pole:
zagajnik, gaj, gaik, młodzik, przylasek
ruse:
кустарник
slovake:
skupina stromčekov

*arbetaĵo  ↝

HOR Nealta ligneca aŭ herbeca vegetaĵo, kies branĉoj aŭ tigoj disiĝas sub aŭ tuj sur la ternivelo: birdeto kantanta sur siringa arbetaĵo Marta ; kaj li vidis, ke jen la arbetaĵo brulas en la fajro, kaj tamen la arbetaĵo ne forbrulas [21]; la verdaj juniperaj arbetaĵoj kaj la freŝaj kverkidoj simile al florbukedoj leviĝis el la eriko [22]; la malgranda najtingalo, kiu kantis en la tamarinda arbetaĵo, ankaŭ intencis baldaŭ forflugi norden [23]; laŭbo el belaj arbetaĵoj de kaprifolioj [24]; tio estis plej bela sambuka arbetaĵo, tuta arbo, kiu penetris eĉ en la liton kaj forŝovis flanken la kurtenojn [25]; antaŭ la pordoj atendis la juna monaĥino por peti pardonon, kaj malantaŭ arbetaĵo ŝia amiko pacience atendis ŝin [26]; malsupre la ĉasistoj pafas en arbetaĵon [27]. VD:arbedo, arbusto, vepro
21. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 3:2
22. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Historio el la dunoj
23. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
24. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Elfo de la rozo
25. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Sambuka virineto
26. E. Georgiev: Fantastaj rok-formitaĵoj ĉe BelogradĉikMonato
27. Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, la kuraĝa tajloreto
angle:
*shrub, *bush
beloruse:
лоўж
bretone:
bod, bodenn
france:
*arbrisseau, *buisson
germane:
*Strauch
hebree:
שיח
hispane:
arbusto, matorral, zarza
pole:
krzak, krzew, krzewina, kierz (dawn.)
ruse:
*куст

drakarbo  ↝

(komune)
BOT Genro el familio asparagacoj de tropikaj arboj kaj arbustoj el Afriko, atlantikaj insuloj, Sudameriko, kun longaj palmosimilaj folioj (Dracaena): radikoj de drakarbo [28]; la drakarbo estas ja la plej originala kaj kurioza planto de Kanarioj [29]. SIN:draceno
28. La mistera insulo
29. J. Régulo Pérez: dracenoj ĉe pentristoj de la 15a jarcento, norda prismo, 1957:3, p. 123-128a
ĉeĥe:
dračinec obrovský
france:
dragonnier
germane:
Drachenbaum
hispane:
dracaena
latinece:
Dracaena
perse:
دراسنا
pole:
dracena, smocze drzewo (pot.)
slovake:
dračinec

kristnaskarbo  ↝

Arbo, ofte abio, kiun oni starigas kaj ornamas antikve dum pagana festo de vintra solstico kaj moderne okaze de kristnasko: kelkfoje la hela lumbrilo de brulanta kristnaskarbo aperis tra la fenestroj [30].
30. T. Storm, trad. A. Bader: Imenlago, en: Du Amosentaj Noveloj, 1947
france:
sapin de noël
germane:
Weihnachtsbaum
nederlande:
kerstboom
norvege:
juletre

genealogia arbo, genealogiarbo  ↝

GEN Diagramo prezentanta la sinsekvajn generaciojn de gento kiel branĉojn disiĝantajn de komuna arbotrunko: kelkaj […] konstruas apartajn genealogiajn arbojn por gentoj de siaj edzpartneroj, patrinoj kaj avinoj [31]; ĝi estas nia genealogia arbo! diradis la gemaljunuloj Fab3 .
31. E. T. Wojtakowski: Gentaj nomoj de poloj, 2003
angle:
family tree
beloruse:
генэалягічнае дрэва
bulgare:
родословно дърво
ĉeĥe:
genealogický strom, strom rodokmenu
france:
arbre généalogique
germane:
Stammbaum
hispane:
árbol genealógico
hungare:
családfa
katalune:
arbre genealògic
nederlande:
stamboom
okcidentfrise:
stambeam
perse:
شجره، ‌شجره‌نامه، نسب‌نامه
pole:
genealogiczny
portugale:
árvore genealógica
ruse:
генеалогическое древо
slovake:
strom rodokmeňa
turke:
soyağacı

Nigra Arbaro  ↝

GEOG
Montara regiono oriente de Rejno, inter la urboj Karlsruho kaj Bazelo: Metzger naskiĝis en 1887 en eta vilaĝo en la regiono de la Nigra Arbaro en sud-okcidenta Germanio [32]; la Nigra Arbaro havas areon de ĉirkaŭ 6000 km², ĝi longas 160 km, larĝas 15 – 60 km kaj atingas la maksimuman altecon de 1493 m [33].
32. Monato, Jomo Ipfelkofer: Frato Paŭlo: pacamanto
33. Vikipedio, Nigra Arbaro
afrikanse:
Swartwoud
angle:
Black Forest
france:
Forêt-Noire
germane:
Schwarzwald
nederlande:
Zwarte Woud
okcidentfrise:
Swarte Wâld

panarbo  ↝

BOT Ĉiamverda arbo el pacifikaj insuloj, kultivata en tropikaj landoj por la grandaj, verdaj fruktoj, tianomaj panfruktoj; genro el familio morusacoj (Artocarpus): ili haltigis la ĉevalojn sub granda panarbo, de kiu Kali kun Mea fortranĉis fruktojn similajn al grandegaj melonoj [34].
Rim.: Tie ĉi oni nomas cikason de la specio Cycas revoluta panarbo: ĝia trunko entenas farunon, kiun la naturo liveras al ni tute muelita – tio estas do la panarbo? – jes! [35].
34. H. Sienkiewicz, trad. M. Sygnarski: Tra dezerto kaj praarbaro, Varsovio, 1978
35. La mistera insulo, La dua parto: Forlasito, Ĉapitro IX
ĉeĥe:
chlebovník
france:
arbre à pain
germane:
Brotfruchtbaum
hispane:
árbol del pan
katalune:
arbre del pa
latinece:
Artocarpus
pole:
chlebowiec właściwy
slovake:
chlebovník

pinglarbo  ↝

BOT Konifero: brazila pino […] estas pinglarbo el sudaj landoj [36]; oni dehakis arbarojn kaj poste [plantis] pinglarbojn anstataŭ la foliarboj [37].
36. S. Chaves: Praktika Vortaro de Esperanto, 2006-07-31
37. Monato, Isikawa Takasi: Ursoj mortigataj, 2014
angle:
conifer
beloruse:
хвойнае дрэва
ĉeĥe:
jehličnatý strom
france:
conifère
germane:
Nadelbaum
hispane:
conífera
hungare:
tűlevelű fa
nederlande:
conifeer
pole:
drzewo iglaste
portugale:
conífera
ruse:
хвойное дерево
slovake:
ihličnatý strom

pluvarbaro

GEOG Densa arbaro kun konstanta abunda pluvado kaj malsekeco: pluvarbara sovaĝejo [38]; [ili] forflugas aŭtune pli suden kaj restas en la tropika pluvarbaro, kiam en Eŭropo malvarmas [39].
38. R. Sachs: La Krabo vivanta en Arbo, KAEST-1998
39. Monato, Walter, Renate, Irene, Stefan Klag: Birdo de la jaro, 2007
angle:
rainforest
ĉeĥe:
deštný prales
france:
forêt des pluies, forêt humide
germane:
Regenwald
hispane:
selva tropical, bosque húmedo
indonezie:
hutan hujan
nederlande:
regenwoud
norvege:
regnskog
slovake:
dažďový prales

senarbejo  ↝

Ene de arbaro, loko sen arboj; maldensejo: la luno estis alta, kaj brilis en la senarbejon [40].
40. J. R. R. Tolkien, trad. C. Gledhill: La Hobito, 2005
france:
clairière

senarbigo

1.
AGR Forigo de arboj de terpeco: kune kun siaj du filoj li konstruis en la arbaro tri kabanojn kiel noktloĝejojn dum la senarbigo de peco da tero [41].
2.  ↝
Senarbarigo: altaj deklivoj kaj montogorĝoj ĝis nun malhelpis senarbigon kaj planojn por baraĵaj projektoj [42].
41. P. T. Justesen: Kiel bestoj kondutas, Malgranda Revuo, 1945:2, p. 16a-25a
42. A. Oberndorfer: Sovaĝa montara valo en Rumanio bezonas protekton, Esperanta Retradio, 2018-11-29
france:
1. essartage 2. déforestation

senarbarigo  ↝

EKOL Detruo de arbaroj en vasta regiono: la tutmonda senarbarigo – ĉefe la transformiĝo de tropikaj arbaroj al agrikulturaj terenoj – malpliiĝas, tamen ĝia rolo restas signifa [43].
43. E. Georgiev: Nekontentiga bilanco, Monato 2010
france:
déforestation

subarbo  ↝

MATKOMP
Subgrafeo de arbo, kiu mem estas arbo: vizitanta ĉiun verticon en la maldekstra kaj dekstra subarboj [44].
44. Vikipedio, Duuma arbo
angle:
subtree
beloruse:
паддрэва
bretone:
isgwezenn
ĉeĥe:
vedlejší strom
france:
sous-arbre
germane:
Teilbaum
hispane:
subárbol, subgrafo
perse:
زیردرخت
pole:
poddrzewo
ruse:
поддерево
slovake:
podstrom, vedľajší strom
svede:
delträd

administraj notoj

pri ~o 3.: 
      Mi lasis ĉi tiun redakton de Sergio, sed ĝi ne koheras kun la nuna
      matematika senco. La rekursia difino per radiko kaj subarboj estas
      interesa, sed malpli vasta ol la ĝenerale akceptita, ja la nocio
      "radiko" havas sencon nur en orientitaj grafeoj, kaj orientitaj
      arboj povas ne posedi radikon.
      [MB]
pri ~o 3.: 
      La radiko ne implicas orientitecon, oni povas orienti arbon
      alradike aŭ elradike, aŭ tute malatenti la direktojn. La
      radikhavaj arboj estas la plej komunaj en komputoscienco, sen
      radiko la arbo perdas sian plej esencan trajton: ĝi ne plu estas
      hierarkio. Tiaj matematikaj arboj senradikaj apenaŭ estas
      interesaj aŭ utilaj. [Sergio]
~aĵo: Mankas dua fontindiko.
kristnask~o: Mankas dua fontindiko.
sen~ejo : Mankas dua fontindiko.
sen~arigo : Mankas dua fontindiko.
sub~o: Mankas dua fontindiko.