*arb/o

*arbo

1.
BOTHOR Ligna daŭra planto kun alta trunko supre disbranĉiĝanta: antaŭ la domo staras arbo [1]; altan arbon batas la fulmo PrV ; el post la arbo li estas bravulo PrV ; ne falas frukto malproksime de l' arbo PrV ; la arbo de vivo en la mezo de la ĝardeno, kaj la arbo de sciado pri bono kaj malbono [2]; en nia ĝardeneto kreskas almenaŭ 46 specioj da arboj, inkluzive de Gingko biloba [3]; sur lia tombo kreskas arbo [4]; japanaj sakuraj arboj […] portas siajn belajn florojn dum tro mallonga tempo [5]. SUB:ĉerizujo, kverko, pino, platano, pomujo, tilio
2.
MATMatVort Koneksa kaj sencikla grafeo: grafeo estas arbo, se kaj nur se du ajnajn verticojn de ĝi ligas nur unu ĉeno; arbo kun n verticoj havas n-1 eĝojn; orientita arbo ne nepre havas radikon. SUB:subarbo.
3.
KOMP Finia aro, en kiu unu elementon oni rigardas radiko, kaj la ceteraj formas disajn arojn (nomatajn subarboj), ĉiu el kiuj mem estas arbo: la grafeika terminaro pri la arboj estas ĉerpita el genealogio (praulo, posteulo, patro, ido, frato) kaj el botaniko (radiko, folio); en grafeiko oni apartigas orientitajn, ordajn arbojn; senradika arbo (grafeo kiu iĝas arbo se iun ĝian verticon oni deklaras radiko), radikhava arbo (proprasenca arbo kontraste al senradika); KOMP duuma arbo, B-arbo, derivarbo, serĉarbo. SUP:grafeo, klasifiko, hierarkio, datumstrukturo.
Rim.: Oni ofte prezentas arbon per grafeo simila al genealogia arbo; tia grafeo povas esti alradika (ekz-e genealogia arbo prezentanta la praulojn de koncerna individuo) aŭ elradika (ekz-e genealogia arbo prezentanta la posteularon de koncerna individuo).
1. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 8
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 2:9
3. Monato, Dommastrumo: Ĝardenumi
4. Monato, Arkitekturo: Friedensreich Hundertwasser 1928 - 2000
5. Monato, Garbhan Macaoidh: Ho, tempoj! Ho, moroj!
afrikanse:
boom
albane:
pemë
amhare:
ዛፍ
angle:
tree
arabe:
شجرة
armene:
ծառ
azerbajĝane:
ağac
beloruse:
дрэва
bengale:
গাছ
birme:
သစ်ပင်
bosne:
stablo
bretone:
gwezenn
bulgare:
дърво
ĉeĥe:
strom
dane:
træ
estone:
puu
eŭske:
zuhaitz
filipine:
puno
france:
arbre 2. arbre (graphe)
galege:
árbore
germane:
Baum der Apfel fällt nicht weit vom Stamm.
greke:
δέντρο
guĝarate:
વૃક્ષ
haitie:
pyebwa
haŭse:
itacen
hebree:
עֵץ
hinde:
पेड़
hispane:
árbol 1. árbol 2. árbol, grafo
hungare:
fa
igbe:
osisi
indonezie:
pohon
irlande:
crann
islande:
tré
japane:
ツリー
jave:
wit
jide:
בוים
jorube:
igi
kanare:
ಮರ
kartvele:
ხე
katalune:
arbre
kazaĥe:
ағаш
kimre:
goeden
kirgize:
дарак
kmere:
ដើម
koree:
트리
korsike:
àrbulu
kose:
umthi
kroate:
stablo
kurde:
dar
latine:
arbor
latve:
koks
laŭe:
ເປັນໄມ້ຢືນຕົ້ນ
litove:
medis
makedone:
дрво
malagase:
hazo
malaje:
pokok
malajalame:
മരം
malte:
siġra
maorie:
rakau
marate:
झाड
monge:
tsob ntoo
mongole:
мод
nederlande:
boom
nepale:
रूख
njanĝe:
mtengo
norvege:
tre
okcidentfrise:
beam
okcitane:
arbre
panĝabe:
ਰੁੱਖ ਨੂੰ
paŝtue:
ونې
perse:
درخت 2. درخت
pole:
drzewo 2. drzewo (graf)
portugale:
árvore
ruande:
igiti
ruse:
дерево 2. дерево (граф)
samoe:
lāʻau
sinde:
وڻ
sinhale:
ගසක්
skotgaele:
chraobh
slovake:
strom
slovene:
drevo
somale:
geed
ŝone:
muti
sote:
sefate
sunde:
tangkal
svahile:
ya mti
svede:
träd
taĝike:
дарахт
taje:
ต้นไม้
tamile:
மரத்தில்
tatare:
агач
telugue:
చెట్టు
tibete:
ལྕང་མ་
tokipone:
kasi
turke:
ağaç
ukraine:
дерево
urdue:
درخت
uzbeke:
daraxt
vjetname:
cây
zulue:
isihlahla

arba

BOT
De arbo, rilata al arbo: arba verdaĵo; arba ombro; arban frukto, kiu semas semon [6]; pomarba floraĵo, kiun la vento forpelas [7]; mi rigardis la fendojn de la arba ŝelo [8].
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 1:29
7. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Neĝa reĝino
8. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
beloruse:
дрэўны, драўляны
hispane:
arbóreo, del árbol
ukraine:
деревний

arbaĵo

Dehakitaj aŭ defalintaj arboj aŭ arbo- kaj arbustopartoj: bruligi arbaĵon; „la kaleŝo veturas tra l' arbaĵo“, ekkriis Britain BdV . VD:ligno
beloruse:
дровы
germane:
Holz, Unterholz
hebree:
עֵץ
hispane:
rama, madera
pole:
chrust, drzewo, drewno
ukraine:
дрова

*arbaro

GEOGHOR Areo, kie dense kreskas arboj: en somero ni trovas malvarmeton en densaj arbaroj [9]; pro multo da arboj li arbaron ne vidas PrV ; kiu timas bestaron, ne iru arbaron PrV ; iri […] en arbaron, por haki lignon [10]; gardisto de la reĝa arbaro [11]; densega arbaro FK ; apenaŭ li eniris iom en la profundaĵon de la arbaro, li baldaŭ tiel perdas la vojon FK .
9. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 38
10. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Readmono 19:5
11. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Neĥemja 2:8
afrikanse:
bos
albane:
pyjeve
amhare:
ደን
angle:
forest, wood
arabe:
الغابات
armene:
անտառ
azerbajĝane:
meşə
beloruse:
лес
bengale:
বন
birme:
သစ်တော
bosne:
drvo
bretone:
koad (koadeg vihan), koadeg
bulgare:
гора
ĉeĥe:
les
dane:
skov
estone:
puit
eŭske:
basoa
filipine:
gubat
france:
forêt
galege:
madeira
germane:
Wald den Wald vor lauter Bäumen nicht sehen.
guĝarate:
વન
haitie:
forè
haŭse:
gandun daji
hebree:
יַעַר
hinde:
वन
hispane:
bosque, selva virgen
igbe:
ọhịa
indonezie:
hutan
irlande:
foraoise
islande:
skógur
japane:
森
jave:
alas
jide:
וואַלד
jorube:
igbo
kanare:
ಅರಣ್ಯ
kartvele:
ტყის
katalune:
bosc, selva
kazaĥe:
орман
kimre:
goedwig
kirgize:
токой
kmere:
ព្រៃឈើ
koree:
숲
korsike:
legnu
kose:
ihlathi
kroate:
šuma
kurde:
daristan
latine:
saltus
latve:
mežs
laŭe:
ປ່າໄມ້
litove:
miškas
makedone:
шума
malagase:
ala
malaje:
hutan
malajalame:
കാട്
malte:
foresta
maorie:
ngahere
marate:
वन
monge:
hav zoov
mongole:
ой
nederlande:
bos, woud
nepale:
काठ
njanĝe:
m’nkhalango
norvege:
skog
okcidentfrise:
bosk, wâld
okcitane:
bòsc
panĝabe:
ਜੰਗਲ
paŝtue:
د ځنګل
perse:
جنگل
pole:
las, bór, knieja, matecznik, ostęp, puszcza, dąbrowa, brzeźniak, brzezina, buczyna, chojniak, olszynka
ruande:
ishyamba
rumane:
pădure
ruse:
лес
samoe:
vao
sinde:
ٻيلو
sinhale:
වනාන්තර
skotgaele:
coille
slovake:
hora, les
slovene:
gozd
somale:
kaynta
ŝone:
dondo
sote:
moru
sunde:
leuweung
svahile:
msitu
svede:
skog
taĝike:
ҷангал
taje:
ป่า
tamile:
காட்டில்
tatare:
урман
telugue:
అటవీ
tibete:
ཤིང་ནགས་
turke:
orman
ukraine:
ліс
urdue:
جنگل
uzbeke:
o’rmon
vjetname:
rừng
zulue:
ihlathi

arbeto

1.
BOTHOR Malgranda arbo: ofte alkuradis leporo kaj saltadis pluen ĝuste trans la arbeton [12]; granata arbeto [13]; mimozo-arbetoj [14]; la „sovaĝa arbaro“ […] konsistis el multaj arbetoj: interalie kverkoj, fagoj, fraksenoj, betuloj, salikoj [15].
2.
BOTHOR Arbusto aŭ arbedo: la siringarbetoj odoris kaj klinis siajn longajn verdajn branĉojn al la kviete serpentumantaj riveretoj [16]; la ĉevalo […] movetadis la longajn trunketojn de la rubusarbeto tiel ke la maturaj sukoplenaj fruktoj falis [17].
12. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, abio
13. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XVII
14. Monato, Seborgo: Urbeto aŭ sendependa lando?
15. Monato, Dommastrumo: Ĝardenumi
16. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, malbela anasido
17. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
angle:
2. bush
beloruse:
1. дрэўца 2. куст
bretone:
brousgwezenn
ĉeĥe:
stromek, stromeček
france:
arbuste
germane:
Strauch, Busch 1. Bäumchen 2. Strauch
hebree:
עץ גמדי
hispane:
1. árbol 2. arbusto
katalune:
arbust
nederlande:
1. boompje 2. struik
norvege:
2. busk
okcidentfrise:
1. beamke 2. strúk
perse:
1. نهال 2. بوته
pole:
1. drzewko 2. krzak, krzew, krzewina, kierz (dawn.)
ruse:
деревце, куст 1. деревце 2. куст
slovake:
stromček
ukraine:
деревце, кущ

arbetaro

HOR Kolekto da arbetoj kune kreskantaj: li trovis arbetaron kun plej belaj folioj kaj paŝtis tie la kaprinon [18]; mirtaj arbetaroj kaŝos niajn karesojn [19]; arbetaroj el odoranta siringo [20].
18. Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, tablo „kovru vin“, la orazeno kaj bastono el sako
19. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, Ĉapitro VI
20. Michael Ende, trad. Wolfram Diestel: La Senĉesa Rakonto, La Stelmonaĥejo
beloruse:
кустоў'е, хмызьняк
bretone:
brouskoad
ĉeĥe:
lesní podrost, mlází, nízký lesní porost
france:
taillis
germane:
Gebüsch
hebree:
שִׂיחִים
hispane:
monte bajo, bosquecillo, arboleda
nederlande:
struikgewas
norvege:
buskas
perse:
درختزار، بیشه
pole:
zagajnik, gaj, gaik, młodzik, przylasek
ruse:
кустарник
slovake:
skupina stromčekov

*arbetaĵo

HOR Nealta ligneca aŭ herbeca vegetaĵo, kies branĉoj aŭ tigoj disiĝas sub aŭ tuj sur la ternivelo: birdeto kantanta sur siringa arbetaĵo Marta ; kaj li vidis, ke jen la arbetaĵo brulas en la fajro, kaj tamen la arbetaĵo ne forbrulas [21]; la verdaj juniperaj arbetaĵoj kaj la freŝaj kverkidoj simile al florbukedoj leviĝis el la eriko [22]; la malgranda najtingalo, kiu kantis en la tamarinda arbetaĵo, ankaŭ intencis baldaŭ forflugi norden [23]; laŭbo el belaj arbetaĵoj de kaprifolioj [24]; tio estis plej bela sambuka arbetaĵo, tuta arbo, kiu penetris eĉ en la liton kaj forŝovis flanken la kurtenojn [25]; antaŭ la pordoj atendis la juna monaĥino por peti pardonon, kaj malantaŭ arbetaĵo ŝia amiko pacience atendis ŝin [26]; malsupre la ĉasistoj pafas en arbetaĵon [27]. VD:arbedo, arbusto, vepro
21. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 3:2
22. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Historio el la dunoj
23. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
24. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Elfo de la rozo
25. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Sambuka virineto
26. E. Georgiev: Fantastaj rok-formitaĵoj ĉe BelogradĉikMonato
27. Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, la kuraĝa tajloreto
angle:
*shrub, *bush
beloruse:
куст
bretone:
bod, bodenn
france:
*arbrisseau, *buisson
germane:
*Strauch
hebree:
שיח
hispane:
arbusto, matorral, zarza
pole:
krzak, krzew, krzewina, kierz (dawn.)
ruse:
*куст

drakarbo

(komune)
BOT Genro el familio asparagacoj de tropikaj arboj kaj arbustoj el Afriko, atlantikaj insuloj, Sudameriko, kun longaj palmosimilaj folioj (Dracaena): radikoj de drakarbo [28]; la drakarbo estas ja la plej originala kaj kurioza planto de Kanarioj [29]. SIN:draceno
28. La mistera insulo
29. J. Régulo Pérez: dracenoj ĉe pentristoj de la 15a jarcento, norda prismo, 1957:3, p. 123-128a
beloruse:
драцэна
ĉeĥe:
dračinec obrovský
france:
dragonnier
germane:
Drachenbaum
hispane:
dracaena
latinece:
Dracaena
perse:
دراسنا
pole:
dracena, smocze drzewo (pot.)
slovake:
dračinec
ukraine:
драконове дерево

kristnaskarbo

Arbo, ofte abio, kiun oni starigas kaj ornamas antikve dum pagana festo de vintra solstico kaj moderne okaze de kristnasko: kelkfoje la hela lumbrilo de brulanta kristnaskarbo aperis tra la fenestroj [30].
30. T. Storm, trad. A. Bader: Imenlago, en: Du Amosentaj Noveloj, 1947
beloruse:
каляднае дрэва
france:
sapin de noël
germane:
Weihnachtsbaum
nederlande:
kerstboom
norvege:
juletre

genealogia arbo, genealogiarbo

GEN Diagramo prezentanta la sinsekvajn generaciojn de gento kiel branĉojn disiĝantajn de komuna arbotrunko: kelkaj […] konstruas apartajn genealogiajn arbojn por gentoj de siaj edzpartneroj, patrinoj kaj avinoj [31]; ĝi estas nia genealogia arbo! diradis la gemaljunuloj Fab3 .
31. E. T. Wojtakowski: Gentaj nomoj de poloj, 2003
angle:
family tree
beloruse:
генэалягічнае дрэва
bulgare:
родословно дърво
ĉeĥe:
genealogický strom, strom rodokmenu
france:
arbre généalogique
germane:
Stammbaum
hispane:
árbol genealógico
hungare:
családfa
katalune:
arbre genealògic
nederlande:
stamboom
okcidentfrise:
stambeam
perse:
شجره، ‌شجره‌نامه، نسب‌نامه
pole:
genealogiczny
portugale:
árvore genealógica
ruse:
генеалогическое древо
slovake:
strom rodokmeňa
turke:
soyağacı
ukraine:
генеалогічне дерево

Nigra Arbaro

GEOG
Montara regiono oriente de Rejno, inter la urboj Karlsruho kaj Bazelo: Metzger naskiĝis en 1887 en eta vilaĝo en la regiono de la Nigra Arbaro en sud-okcidenta Germanio [32]; la Nigra Arbaro havas areon de ĉirkaŭ 6000 km², ĝi longas 160 km, larĝas 15 – 60 km kaj atingas la maksimuman altecon de 1493 m [33].
32. Monato, Jomo Ipfelkofer: Frato Paŭlo: pacamanto
33. Vikipedio, Nigra Arbaro
afrikanse:
Swartwoud
angle:
Black Forest
beloruse:
Шварцвальд
france:
Forêt-Noire
germane:
Schwarzwald
nederlande:
Zwarte Woud
okcidentfrise:
Swarte Wâld

panarbo

BOT Ĉiamverda arbo el pacifikaj insuloj, kultivata en tropikaj landoj por la grandaj, verdaj fruktoj, tianomaj panfruktoj; genro el familio morusacoj (Artocarpus): ili haltigis la ĉevalojn sub granda panarbo, de kiu Kali kun Mea fortranĉis fruktojn similajn al grandegaj melonoj [34].
Rim.: Tie ĉi oni nomas cikason de la specio Cycas revoluta panarbo: ĝia trunko entenas farunon, kiun la naturo liveras al ni tute muelita – tio estas do la panarbo? – jes! [35].
34. H. Sienkiewicz, trad. M. Sygnarski: Tra dezerto kaj praarbaro, Varsovio, 1978
35. La mistera insulo, La dua parto: Forlasito, Ĉapitro IX
beloruse:
хлебнае дрэва
ĉeĥe:
chlebovník
france:
arbre à pain
germane:
Brotfruchtbaum
hispane:
árbol del pan
katalune:
arbre del pa
latinece:
Artocarpus
pole:
chlebowiec właściwy
slovake:
chlebovník
ukraine:
хлібне дерево

pinglarbo

BOT Konifero: brazila pino […] estas pinglarbo el sudaj landoj [36]; oni dehakis arbarojn kaj poste [plantis] pinglarbojn anstataŭ la foliarboj [37].
36. S. Chaves: Praktika Vortaro de Esperanto, 2006-07-31
37. Monato, Isikawa Takasi: Ursoj mortigataj, 2014
angle:
conifer
beloruse:
хвойнае дрэва
ĉeĥe:
jehličnatý strom
france:
conifère
germane:
Nadelbaum
hispane:
conífera
hungare:
tűlevelű fa
nederlande:
conifeer
pole:
drzewo iglaste
portugale:
conífera
ruse:
хвойное дерево
slovake:
ihličnatý strom
ukraine:
хвойне дерево

pluvarbaro

GEOG Densa arbaro kun konstanta abunda pluvado kaj malsekeco: pluvarbara sovaĝejo [38]; [ili] forflugas aŭtune pli suden kaj restas en la tropika pluvarbaro, kiam en Eŭropo malvarmas [39].
38. R. Sachs: La Krabo vivanta en Arbo, KAEST-1998
39. Monato, Walter, Renate, Irene, Stefan Klag: Birdo de la jaro, 2007
angle:
rainforest
beloruse:
дажджавы лес
ĉeĥe:
deštný prales
france:
forêt des pluies, forêt humide
germane:
Regenwald
hispane:
selva tropical, bosque húmedo
indonezie:
hutan hujan
nederlande:
regenwoud
norvege:
regnskog
slovake:
dažďový prales

senarbejo

Ene de arbaro, loko sen arboj; maldensejo: la luno estis alta, kaj brilis en la senarbejon [40].
40. J. R. R. Tolkien, trad. C. Gledhill: La Hobito, 2005
beloruse:
паляна
france:
clairière

senarbigo

1.
AGR Forigo de arboj de terpeco: kune kun siaj du filoj li konstruis en la arbaro tri kabanojn kiel noktloĝejojn dum la senarbigo de peco da tero [41].
2.
Senarbarigo: altaj deklivoj kaj montogorĝoj ĝis nun malhelpis senarbigon kaj planojn por baraĵaj projektoj [42].
41. P. T. Justesen: Kiel bestoj kondutas, Malgranda Revuo, 1945:2, p. 16a-25a
42. A. Oberndorfer: Sovaĝa montara valo en Rumanio bezonas protekton, Esperanta Retradio, 2018-11-29
beloruse:
1. высяканьне (дрэваў) 2. абязьлесеньне
france:
1. essartage 2. déforestation

senarbarigo

EKOL Detruo de arbaroj en vasta regiono: la tutmonda senarbarigo – ĉefe la transformiĝo de tropikaj arbaroj al agrikulturaj terenoj – malpliiĝas, tamen ĝia rolo restas signifa [43].
43. E. Georgiev: Nekontentiga bilanco, Monato 2010
beloruse:
абязьлесеньне
france:
déforestation

spindelarbo

Fruktarbo kreskanta en formo de spindelo, t.e. sen flankaj branĉoj: ni pasis la izolitan spindelarbon, kiu kreskis apud la vojeto [44].

spindelforma pomarbo
CC-BY-SA-3.0  [45]
44. Anna Löwenstein: La ŝtona urbo
45. RalfDA, propra foto: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ballerina_Schnurbaum_2jährig.jpg
germane:
Spindelbusch

subarbo

MATKOMP
Subgrafeo de arbo, kiu mem estas arbo: vizitanta ĉiun verticon en la maldekstra kaj dekstra subarboj [46].
46. Vikipedio, Duuma arbo
angle:
subtree
beloruse:
паддрэва
bretone:
isgwezenn
ĉeĥe:
vedlejší strom
france:
sous-arbre
germane:
Teilbaum
hispane:
subárbol, subgrafo
perse:
زیردرخت
pole:
poddrzewo
ruse:
поддерево
slovake:
podstrom, vedľajší strom
svede:
delträd

administraj notoj

pri ~o 3.: 
      Mi lasis ĉi tiun redakton de Sergio, sed ĝi ne koheras kun la nuna
      matematika senco. La rekursia difino per radiko kaj subarboj estas
      interesa, sed malpli vasta ol la ĝenerale akceptita, ja la nocio
      "radiko" havas sencon nur en orientitaj grafeoj, kaj orientitaj
      arboj povas ne posedi radikon.
      [MB]
pri ~o 3.: 
      La radiko ne implicas orientitecon, oni povas orienti arbon
      alradike aŭ elradike, aŭ tute malatenti la direktojn. La
      radikhavaj arboj estas la plej komunaj en komputoscienco, sen
      radiko la arbo perdas sian plej esencan trajton: ĝi ne plu estas
      hierarkio. Tiaj matematikaj arboj senradikaj apenaŭ estas
      interesaj aŭ utilaj. [Sergio]
~aĵo: Mankas dua fontindiko.
kristnask~o: Mankas dua fontindiko.
sen~ejo : Mankas dua fontindiko.
sen~arigo : Mankas dua fontindiko.
spindel~o : Mankas verkindiko en fonto.
sub~o: Mankas dua fontindiko.