^*vertikal/a

^*vertikala

1.: (rilate al iu loko de la tersurfaco) Rilata al la vertikalo de la loko; direktita laŭ tiu vertikalo: vertikala pozicio de objekto (mezurebla ekz-e per ĝia distanco al la centro de Tero); la tera gravito kreas vertikalan forton; vertikala muro, fosto, turo (kies unu ĉefa dimensio estas vertikala); kontrolu la vertikalecon de la ŝranko; strioj horizontalaj aŭ vertikalaj ^Marta; [li] sidis en vertikala pozicio kaj multe pensis [1]; el la kaldrono elstaris vertikala tubo, kovrita per peza ŝtono [2]; ili grimpis […] sur preskaŭ vertikala ŝtupareto [3]; vizaĝo kun sola sola okulo super la nazradiko, kiu per vertikala pupilo plena de neimagebla maliceco gapis al Atrejo [4]; [li] estis tedata de la fiksrigardado al ebena, blanka plafono kaj vertikaligis sian sidan pozicion [5]; (figure) ekzistas ankoraŭ tiel nomata vertikala mekanismo de HIV-transiro de infektita gravedulino al novnaskito (dum gravedo, akuŝo kaj pli malofte dum suĉigado) [6].
2.: Apartenanta al tiu direkto en la teksto, kiu estas vertikala se la tuta tekstosurfaco estas vertikala: en la ĉina skribosistemo la linioj ofte estas vertikalaj; vertikala formato de libro; statistikaj esploroj ebligas desegni diagramon: horizontala akso montras epokon, la vertikala – artan bezonon kaj artan oferton [7].
3.: Specialiĝinta sur unuopa branĉo aŭ aplikkampo: vertikala merkato; la divido de la laboro, kiu, unuflanke, prezentiĝas kiel diferenciga faktoro en senco vertikala (formiĝo de profesiaj lingvoj), aliflanke interdependigas ekonomie la homojn sur larĝaj teritorioj kaj, sekve, montriĝas kiel potenca unueciga faktoro en senco horizontala ne nur nacie, sed ankaŭ internacie [8].

1. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Flikilo
2. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XI
3. H. A. Luyken: Pro Iŝtar, Ĉapitro XI
4. Michael Ende, trad. Wolfram Diestel: La Senĉesa Rakonto, Igramul', la Multulo
5. Deck Dorval: Urd Hadda murdita!, p. 5
6. Monato, Vladimir Lemelev: Afriko kaj aidoso, 2004
7. Julij Muraŝkovskij: Kien fluas roj’ Castalie, I. Enkonduko
8. Ivo Lapenna: Retoriko, Unua Parto

beloruse:: вэртыкальны
ĉine:: 立式 [lìshì], 竖 [shù], 豎 [shù], 垂直 [chuízhí], 鉛垂的 [qiānchuíde], 铅垂的 [qiānchuíde], 頂點的 [dǐngdiǎnde], 顶点的 [dǐngdiǎnde], 立 [lì]
france:: vertical (adj.) ~eco: verticalité.
germane:: senkrecht, lotrecht, vertikal
hispane:: vertical (adj.)
hungare:: függőleges
japane:: 鉛直の [えんちょくの], 垂直な [すいちょくな], 縦の [たての]
katalune:: vertical (adj.)
nederlande:: verticaal
pole:: pionowy ~eco: pion (cecha).
portugale:: vertical
ruse:: вертикальный
svede:: vertikal, lodrät
ukraine:: вертикальний, прямовисний

vertikalo

1.

(de iu loko de la tersurfaco) Direkto de rekto trairanta la koncernan lokon kaj la centron de Tero; ĉiu rekto kun tia direkto: se la koncerna loko estas sufiĉe malgranda, eblas konsideri, ke ĉiuj ĝiaj vertikaloj estas paralelaj.

2.

Vico de elementoj de teksto, matrico, ŝaktabulo, kies aranĝo estas vertikala ²: movi la turon sur la reĝan vertikalon.

3.

a): (elementa geometrio) Rekto kun konvencie elektita direkto (ofte tiu de la „lasta“ kartezia akso): la ekvacio de la vertikalo trairanta punkton `(5,7)` estas `x=5`.
b): [9] (de (n,p)-matrico) Ĉiu el ĝiaj `p` `(n,1)`-submatricoj.
c): Ĉiu (n,1)-matrico: vertikalo kun `n` horizontaloj ekvivalentas al `n`-opo.

4.

(arkaismo) Vertikalilo: la Sinjoro staris sur murego vertikala, kaj vertikalon Li tenis en Sia mano [10].

Rim.: Preskaŭ ĉiuj Bibliaj ekzemploj havas metaforan sencon de severa dia kontrolo.

9. R. Hilgers: Yashovardhan: k.a.: EK-Vortaro de matematikaj terminoj, §270
10. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Amos 7:7

angle:: 3.a vertical line 3.b column (of a matrix), vertical row (of a matrix) 3.c column matrix
beloruse:: вэртыкаль
ĉine:: 鉛垂線 [qiānchuíxiàn], 铅垂线 [qiānchuíxiàn], 竖 [shù], 豎 [shù]
france:: 1. verticale (d'un lieu) 2. rangée verticale (dans un tableau), colonne (dans un tableau) 3.a verticale (math., droite) 3.b colonne (d'une matrice), rangée verticale (d'une matrice) 3.c matrice-colonne
germane:: 3.a Senkrechte, Vertikale 3.b Spalte (einer Matrix), Vertikalreihe (einer Matrix) 3.c Spaltenmatrix
hispane:: vertical (subst.) 1. vertical (de un lugar) 2. columna 3.a vertical 3.b columna (de una matriz), fila vertical (de una matriz) 3.c matriz columna
japane:: 鉛直 [えんちょく], 鉛直線 [えんちょくせん], 列 [れつ], 縦列 [じゅうれつ], 筋 [きん], 縦線 [じゅうせん], 縦棒 [たてぼう], 鉛直圏 [えんちょくけん]
katalune:: vertical (subst.)
pole:: pion 1. pion 2. kolumna 3.a linia pionowa 3.b kolumna (macierzy), linia pionowa (macierzy) 3.c macierz [jedno]kolumnowa
portugale:: 1. vertical 2. coluna 3.a vertical 3.b coluna 3.c matriz coluna
ruse:: 1. вертикаль 2. вертикаль 3.a вертикаль 3.b столбец (матрицы), вертикальный ряд (матрицы) 3.c матрица-столбец
ukraine:: вертикаль

vertikalilo

^PIV1

: Ŝnuro, ĉe kies ekstremo pendas peza objekto, uzata por tiri vertikalojn kaj kontroli vertikalecon. vertikalo ⁴, plumbofadeno.

beloruse:: грунтвага, проставес, вэртыкаль (інструмэнт)
france:: fil à plomb
hispane:: plomada
hungare:: függőón
japane:: 下げ振り [さげふり], 錘重 [おもりじゅう]
katalune:: plom
nederlande:: schietlood
pole:: pion (ciężarek)
portugale:: fio de prumo
ruse:: отвес
ukraine:: висок (прилад)

administraj notoj

pri ~a 1.:

    "La ebeno de la horizonto" en PV-a kaj PIV1-a difinoj ne estis
    tre klara nocio (precipe en urbo aux en montara valo).
    [MB]

pri ~o 3.c:

      Mi ne trovis fonton por tiu termino.[MB]

pri ~ilo :

  Ne ekzistas senca diferenco inter ~ilo kaj plumbofadeno, ĉi-lasta
  aspektas kiel paŭsaĵo de la franca kaj eble tial PIV1 enkondukis
  ~ilo, kiu pli proksimiĝas al la Biblia uzo.
  PV donis "rektoŝnuro" kiel kvazaŭsinonimon, kio estas malĝusta.
  Indas rimarki, ke malgraŭ  la simetrio, neniu proponas "horizontalilo"
  anstataŭ "nivelilo"...
  [MB]

~ilo : Mankas dua fontindiko.
~ilo : Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.