^*histori/o ^UV

1.

Tuto aŭ parto de la okazaĵoj, kiujn travivis la homaro tra la tempo: antikva historio; la historio de la filozofio [1]; la historio de la civilizado estas tre interesa ^DL ; mirinda estas la historio de lia familio: la avo mortis je ia nekomprenebla malsano, havante la aĝon de dudek naŭ jaroj, la avino mortigis sin mem en atako de malprudento […] ^DL ; mi ja konas la historion de ĉi tiu lando [2]; la historio de la Centjara milito; la historio de mia vivo; la historio de la lingvoj ^DL ; la historio de la grafologio ^FK ; la ironio de la historio [3]; ili absolute ne volas kredi kaj pensas, ke ĉion tion ĉi elpensis la historioskribantoj pro mokado je la foririntaj generacioj ^EE . antikveco, epoko¹, epoko²

Rim.: Historion oni rigardas jen amplekse, enkalkulante prahistorion, jen pli speciale, kalkulante nur tiujn epokojn, el kiuj restas skribitaj atestaĵoj.

2.

Scienca prezento pri historio¹: la universitato posedis […] fakultaton de matematiko, de historio, de literaturo [4]; multaj jam entreprenis aranĝi historion pri la faktoj, kiuj estas konstatitaj inter ni [5]; arthistorio [6]; historia verko.

3.

Rakonta prezento de memorindaj okazaĵoj realaj aŭ fikciaj: li rakontis al mi historion tute nekredeblan [7]; jen estas la historio de Noa: Noa estis homo virta kaj senmakula […] [8]; la tuta […] historio de Salomono, kaj ĉio, kion li faris [9]; vi devas […] rakontadi al mi historiojn, ĉar mi tion tre amas [10]; aŭskultu la historion de mia malfeliĉo [11]; la punkto de turniĝo de la historio [12]. kroniko

4.

(malofte) Tuto de la sinsekvaj statoj de iu ŝanĝiĝanta afero: la historio de la vorto „vipuro“ mi nun jam bone ne memoras [13]; historio de redaktoj; la historio de eldonoj. evoluo, procezo¹, protokolo¹.

1.

De la historio, registrita de historiistoj, pri kiu oni havas skribitajn dokumentojn, efektiva: historiaj tempoj; historia fakto [14]; (figure) momento historia (epokfara); historiaj kondiĉoj ^EE ; mi legas […] historiaĵon [15].

2.

Rilatanta la historian, la historian sciencon: malnova historia libro [16]; la muroj estis kovritaj per […] historiaj skizoj kaj pejzaĝoj ^FK .

Scienculo, fakulo pri historio: la historiistoj certe trograndigas ^EE ; laŭ la historiistoj, en la batalo de Kosovo (1389) partoprenis, kontraŭ la turka armeo, la armeoj de la alianciĝintaj balkanaj regnestroj [17]; la historiistino Hélène Carrère d'Encausse estis elektita al la plej alta posteno en la Franca Akademio [18].

Kolekto de informoj pri la pasintaj malsanoj de paciento, helpo al diagnozo: oni devas tre atente ekzameni la malsanhistorion kaj la unuopajn simptomojn [19]; en liaj manoj aperis iuj paperoj kaj libroj, — ĉu ĝi estas via malsanhistorio [20]?

(arkaismo)

Historia nomo de sciencoj studantaj la naturon, aparte vivaĵojn, sed ankaŭ mineralojn, astrojn k.a.: nia legado ne rilatis nur al natura historio, ĝi koncernis ankaû multajn aliajn partojn de la esplorado kaj pensado [21]; apenaŭaj variaĵoj […] estas malofte konsiderataj registrindaj en verkoj de naturhistorio [22]; naturhistoria muzeo [23]. biologio

1.

Parto de la historio, kiu ne postlasis skribitajn dokumentojn: grup-spiriteco, en kulto, estas la rezulto de miljaroj da prahistorio, kiam homoj loĝis en tribaj komunumoj [24]; antropologoj taksas je 10 % la nombron de murdoj en la prahistorio [25].

2.

Scienco, kiu studas partojn de historio sen skribitaj atestoj, precipe helpe de arkeologio.

Historio de ies vivo kaj travivaĵoj; biografio: ni mallonge sciigis unu al la alia niajn vivhistoriojn post nia disiĝo [26]; rekonstruo de ies vivhistorio [27]; lia leginda vivhistorio, origine franclingve skribita laŭ instigo de liaj du filinoj, nun aperis en kompetenta Esperanto-traduko [28].

1.

Scienco pri la deveno de vortoj; etimologio¹: por la vorthistorio de Esperanto, ankoraŭ science ellaborota mi ne kredas je la gravo de hispana aŭ itala referencejoj [29];

2.

Laŭtempa evoluo de vorto en ĝia formo kaj senco; etimologio²: paralelaj vorthistorioj en hindeŭropaj kaj semidaj lingvoj [30].