^*dum

I.

^*dum

A.

(prepozicio)

1.

En la tempo, en kies daŭro io okazas: fleksu arbon dum ĝia juneco ^PrV ; dum la manĝado venas apetito ^PrV ; dum la parolado li dormis; dum la malvarmeto de la tago [1]; estis pluvo sur la tero dum kvardek tagoj [2]. ĉe ^2.a, en ^1.b.

B.

(konjunkcio)

2.

En la tempo, kiam...; dum kiam..., dum ke¹...: forĝu feron, dum ĝi estas varmega ^PrV ; dum vi estos feliĉaj, vi havos multajn amikojn; dum vi paroladis, li dormis; la dudek jaroj, dum kiuj mi servis vin [3]; la femuro […] elartikiĝis, dum li luktis [4]; ne malpacu dum (vi estas sur) la vojo [5].

Rim.: Kelkaj uzas en tiu senco dum kiam, kiu estas tradicie malrekomendata: poezio estas […] pensado per vortaj specimenoj, dum kiam prozo estas pensado per abstrakto [6].

3.

Kontraste kun tio, ke...; dum ke²...: vi estas juna, dum mi estas maljuna; dum Esperanto […] daŭre vivas […], Volapük jam longe estas […] mortinta ^FK ; dum la naciaj lingvoj estas rigidaj, Esperanto kontraŭe estas senfine fleksebla. ĉe^2.d, kontraŭe, sed.

Rim.: Kelkaj uzas en tiu senco dum ke, kiu estas tradicie malrekomendata.

1. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 3:8
2. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 7:12
3. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 31:41
4. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 32:25
5. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 45:24
6. Monato, Boris Kolker: Poezio sed ne poemoj

afrikanse:

 tydens

albane:

 gjatë

amhare:

 ወቅት

angle:

1. during

arabe:

 خلال

armene:

 ընթացքում

azerbajĝane:

 zamanı

beloruse:

 пакуль, у той час як 1. на працягу

bengale:

 সময়

birme:

 စဉ်အတွင်း

bosne:

 vrijeme

dane:

 i løbet af

estone:

 kuigi

eŭske:

 zehar

filipine:

 sa panahon ng

france:

1. pendant (durant), durant (pendant) 2. alors que (lorsque), lorsque, pendant que 3. alors que (tandis que), tandis que

galege:

 mentres

germane:

 während 1. während 2. solange, während

guĝarate:

 દરમિયાન

haitie:

 pandan

haŭse:

 a lokacin

hinde:

 दौरान

hispane:

 mientras

hungare:

1. alatt (időben), közben (időben) 2. míg (kötőszó), ameddig (kötőszó) 3. ellenben, addig (ellenben)

igbe:

 n’oge

irlande:

 le linn

islande:

 á

japane:

 間に

jave:

 sak

jide:

 בעשאַס

jorube:

 nigba

kanare:

 ಸಮಯದಲ್ಲಿ

kartvele:

 დროს

kazaĥe:

 ішінде

kimre:

 yn ystod

kirgize:

 убагында

kmere:

 ក្នុងអំឡុងពេល

koree:

 중

korsike:

 mentri

kose:

 ngexesha

kroate:

 vrijeme

kurde:

 dema

latine:

 per

latve:

 laikā

laŭe:

 ໃນລະຫວ່າງການ

litove:

 metu

makedone:

 за време на

malagase:

 mandritra

malaje:

 semasa

malajalame:

 കാലത്ത്

malte:

 matul

maorie:

 i roto i

marate:

 दरम्यान

monge:

 thaum lub sij hawm

mongole:

 үед

nepale:

 समयमा

njanĝe:

 pamene

okcidentfrise:

 wylst

panĝabe:

 ਦੇ ਦੌਰਾਨ

paŝtue:

 په ترڅ کې

pole:

 gdy, podczas gdy 1. gdy 2. podczas gdy

portugale:

 enquanto (ao passo que), ao passo que 1. durante

ruande:

 mugihe

rumane:

 în timp ce 2. în timp ce

ruse:

 в то время как 1. в течение

samoe:

 aʻo

sinde:

 دوران

sinhale:

 තුළ

skotgaele:

 rè

slovene:

 med

somale:

 inta lagu jiro

ŝone:

 munguva

sote:

 ka nako ya

sunde:

 salila

svahile:

 wakati wa

svede:

 medan 1. under (om tid)

taĝike:

 дар муддати

taje:

 ในช่วง

tamile:

 போது

tatare:

 вакытында

telugue:

 సమయంలో

tibete:

 དུས་ལ་

ukraine:

 під

urdue:

 کے دوران

uzbeke:

 davomida

vjetname:

 trong khi

zulue:

 ngesikhatsi

II.

Vortero kun la senco dum¹ aŭ ³:

duma^Z

1.

Samtempa: legado povas esti same bona aŭ same sensenca, kiel rigardado al la okcidentaj montoj kaj duma revado pri ĉio kaj nenio [7].

2.

Provizora, intertempa, ĝisa.

7. S. Engholm: Al Torento, 1930

beloruse:

1. адначасны 2. часовы

france:

1. concomitant

hebree:

 זמני

hungare:

1. egyidejű 2. ideiglenes, átmeneti

pole:

2. tymczasowy

portugale:

1. simultâneo (adj.) 2. provisório (adj.)

ukraine:

 тимчасовий, одночасний

^*dume

1.

Dum tiu tempo, intertempe, interdume: ili sin pretigis, ni dume babilis; apenaŭ li eldiris la deziron, ekefikis la galoŝoj, kiujn li dume estis metinta sur sin [8]; ŝi devis pro alia laboro eliri el la kuirejo, dume la infanoj […] enkuris [9]; vi rakontas tiel terure malrapide […] la ovoj povas dume malvarmiĝi [10]!

2.

Provizore, ĝise: lasante dume flanke la demandon pri tio […] ^EE ; [estas pli prudente] akcepti dume la lingvon Esperanto en ĝia nuna formo ^EE .

3.

Kontraste kun tio; kontraŭe, malgraŭe, tamen: principoj kaj postuloj puŝis kaj malhelpis unu la alian, dume en la teorio […] ili ŝajnis al mi tute bonaj ^VivZam ; dume lingvo arta, anstataŭ tiu ĥaoso, donas al vi sole nur ses vortetojn ^EE .

Rim.: Estas malĝusta kaj nepre evitinda la uzado de la adverbo dume en la senco de la konjunkcio dum.

8. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Galoŝoj de feliĉo
9. Jakob Grimm, Wilhelm Grimm, trad. Kazimierz Bein: Elektitaj Fabeloj de Fratoj Grimm, Du fratoj
10. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo

angle:

3. whereas

beloruse:

1. тым часам 2. часова, пакуль 3. тады як

ĉeĥe:

 zatím, mezitím

france:

1. cependant (pendant ce temps), entre temps, pendant ce temps 2. pour l'instant 3. cependant (toutefois), en revanche, pourtant, toutefois

germane:

1. währenddessen, unterdessen, derweilen, derweil 2. zunächst, erstmal 3. während hingegen

hebree:

 בינתיים

hispane:

 mientras

hungare:

1. eközben, ezalatt, aközben, azalatt 2. egyelőre 3. ellenben

pole:

2. na razie, tymczasem

portugale:

1. simultaneamente (adv.) 2. provisoriamente (adv.)

ruse:

1. тем временем 2. пока 3. тогда как

tibete:

 དེའི་དུས་

ukraine:

 тим часом, поки що, наразі

interdume

(malofte)

Intertempe: interdume pli praktike mi konstatas, ke […] [11]; interdume Gabĉjo nerimarkeble malfermis sian historilibron kaj duonokule kun granda plezuro rigardadas [12].

11. R. Schwartz: Printempa Varianto, en: La Stranga Butiko, 1931
12. F. Karinthy, trad. J. Farkas: Mi instruas mian fileton, Nica Literatura Revuo, 1957-01 ĝis 02, numero 2/3, p. 83a-86a

france:

 cependant (pendant ce temps)

germane:

 zwischenzeitlich

dum ke, dum kiam

(konjunkcio)

1.

Dum²: ni estis liberaj por promenadi, naĝi, sunbruniĝi kaj ĝui la ĉirkaŭaĵon diversmaniere dum ke oni interkonatiĝis [13].

2.

Dum³: dum kiam sur literatura kampo la unuaj esperantistoj praktikis la lingvon iom hezite inter la pli malpli fiksitaj limoj gramatikaj, Grabowski estis la unua, kiu donis fortan puŝon al plejeble vasta eluzado de la ebloj, kiujn prezentas la Esperanta gramatiko [14]; en Britujo studento legas, verkas, diskutas kaj pensas en sia unu gepatra lingvo, dum ke en Danlando li devus eble legi en unu lingvo, verki en alia, kaj pensi iom en ambaŭ [15].

Rim.: Same kiel ĝis ke dum ke estas rigardata de pluraj gramatikistoj erara, ĉar tradicie dum havas ambaŭ funkciojn de dependiga konjunkcio kaj de prepozicio. Sistema uzo de dum ke en la dependiga funkcio laŭ la modelo anstataŭ ke, sen ke ktp. implicas ke oni agnoskas ĝin nur prepozicio. [ĵv]

13. I. Mac Dowall: Vizito al la Jubilea 20-a Ĉebalta Esperantista Printempo, La Brita Esperantisto, 1998-09 ĝis 10
14. G. J. Degenkamp: Esperanto 60-jara, 1947
15. V. Sadler: Azia Strategio, Esperanto, 1963-01, p. 6a

france:

 cependant que

III.

Prefikso kun la senco dum¹:

dumviva membro, rento; kondamnita al dumviva enkarcerigo [16]; pena estas dumnokta marŝado [17]; hejmecaj drinkejoj igas forgesi la biciklajn fortostreĉojn dumtagajn [18].

16. Monato, Paul Gubbins: Britio: Doktoro Morto
17. Monato, Ulrich Lins: Nokta aventuro en Pjongjango, 2005
18. Monato, Evgeni Georgiev: Romantika itinero por spertaj biciklantoj, 2004

germane:

 -lang