*kiam UV
*kiam
- 1.
- Demanda pronomo adverba, signifanta „en kiu tempo?“: kiam mi ekiru [1]? ĝis kiam [2]?
- 2.
-
(konjunkcio)
En la tempo, dum kiu...: kiam oni estas riĉa, oni havas multajn amikojn [3]; li ŝtelas por sin satigi, kiam li malsatas [4]; de la momento, kiam la afero komenciĝis, mi tie estis [5]; de post la tago, kiam ŝi forlasis la landon [6]; post kiam li eliris en la vestiblon, alia vidis lin [7]; post la lastaj militoj […] ni devas plifortiĝi, antaŭ kiam ni komencos novan bataladon diris la ministro [8]; ĉiun fojon, kiam [li] sin movis, la ombro sin ankaŭ movis [9]; kiam ajn [la morto] venas, ĝi ĉiam venas, antaŭ ol oni ĝin atendas [10].
tabelvorto1.
Michael Ende, trad. Wolfram Diestel: La Senĉesa Rakonto, La Destino de Atrejo
2. Monato, Donald Broadribb: Ne al ĉiuj plaĉos ĉi literatura gemeto, 2003
3. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 16
4. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Sentencoj 6:30
5. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jesaja 48:16
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, II. Reĝoj 8:6
7. La Nova Testamento, Mateo 26:71
8. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro VI
9. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, La ombro
10. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Ŝparmonujo
2. Monato, Donald Broadribb: Ne al ĉiuj plaĉos ĉi literatura gemeto, 2003
3. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 16
4. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Sentencoj 6:30
5. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jesaja 48:16
6. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, II. Reĝoj 8:6
7. La Nova Testamento, Mateo 26:71
8. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro VI
9. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, La ombro
10. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 3, Ŝparmonujo
- afrikanse:
- wanneer
- albane:
- kur
- amhare:
- መቼ
- angle:
- post ~: after. antaŭ ~: before.
- arabe:
- عندما
- armene:
- երբ
- azerbajĝane:
- zaman
- beloruse:
- калі
- bengale:
- যখন
- birme:
- ဘယ်တော့လဲ
- bosne:
- kada
- ĉeĥe:
- kdy jakmile, kdypak, když
- ĉine:
- 等到 [děngdào], 几时 [jǐshí], 何时 [héshí], 及至 [jízhì], 什么时候 [shénmeshíhou], 何日 [hérì], 几点 [jǐdiǎn]
- dane:
- når
- estone:
- kui
- eŭske:
- denean
- filipine:
- kapag
- france:
- quand, lorsque, où (quand), à quel moment, au moment où ĉiun fojon, ~: chaque fois que. ~ ajn: quel que soit le moment où, en quelque moment que.
- galege:
- cando
- germane:
- 1. wann 2. wenn post ~: nachdem. antaŭ ~: bevor. ĉiun fojon, ~: jedesmal, wenn.
- guĝarate:
- જ્યારે
- haitie:
- lè
- haŭse:
- a lokacin da
- hebree:
- 1. מתי 2. כאשר, כש-
- hinde:
- जब
- hispane:
- 1. cuando
- hungare:
- 1. mikor 2. amikor
- igbe:
- mgbe
- indonezie:
- ketika, saat 1. kapan
- internaci-signolingve:
- 1.
- irlande:
- nuair
- islande:
- þegar
- itale:
- quando
- japane:
- 時 [どき]
- jave:
- nalika
- jide:
- ווען
- jorube:
- nigbawo
- kanare:
- ಯಾವಾಗ
- kartvele:
- როდესაც
- katalune:
- 1. quan 2. quan, al moment que
- kazaĥe:
- қашан
- kimre:
- pan
- kirgize:
- качан
- kmere:
- ពេល
- koree:
- 때
- korsike:
- quannu
- kose:
- nini
- kroate:
- kada
- kurde:
- heke
- latine:
- cum
- latve:
- kad
- laŭe:
- ໃນເວລາທີ່
- litove:
- kai
- makedone:
- кога
- malagase:
- rahoviana
- malaje:
- apabila
- malajalame:
- എപ്പോൾ
- malte:
- meta
- maorie:
- ka
- marate:
- तेव्हा
- monge:
- thaum
- mongole:
- үед
- nederlande:
- wanneer
- nepale:
- जब
- njanĝe:
- liti
- okcidentfrise:
- wannear
- okcitane:
- 1. quand 2. quand, al moment que
- panĝabe:
- ਜਦ
- paŝtue:
- كله
- pole:
- kiedy 1. kiedy
- portugale:
- 1. quando
- ruande:
- ryari
- rumane:
- când 1. când
- ruse:
- когда
- samoe:
- a
- signune:
- x@17
- sinde:
- جڏهن
- sinhale:
- කවදා ද
- skotgaele:
- cuin
- slovake:
- kedy, keď
- slovene:
- ko
- somale:
- marka
- ŝone:
- apo
- sote:
- neng
- sunde:
- iraha
- svahile:
- wakati
- taĝike:
- кай
- taje:
- 1. เมื่อไหร่, ตอนไหน, เวลาไหน 2. เมื่อ, ในตอนที่, ขณะที่
- tamile:
- எப்போது
- tatare:
- кайчан
- telugue:
- ఉన్నప్పుడు
- tibete:
- ག་དུས་
- ukraine:
- коли
- urdue:
- جب
- uzbeke:
- qachon
- vjetname:
- khi
- volapuke:
- 1. ven 2. sesun
- zulue:
- lapho
de kiam, ekde kiam, ekde tio ke, ekde ke
(konjunkcio)
post kiam
- De la koncerna tempo (inkluzive) kaj plu: estas jam la dua monato de kiam ni elveturis el Peterburgo! Revizoro ; ŝi obsedas min, ekde kiam mi vidis ŝin [11]; ekde tio, ke la ŝtato de Italio en jaro 1860 formiĝis, ĝia limo kontraŭ Francio ĉiam sekvis la plej altajn pintojn de la montaro Alpoj [12]; mi estas denaskulo do mi parolas esperanton jam ekde ke mi povas paroli [13].
post kiamRim.:
„De kiam“ estas malnova kaj ofte uzata formo.
„Ekde kiam“ aperis en la 1970aj-1980aj jaroj.
„Ekde tio ke“ kaj „Ekde ke“
estas formoj el la
komenco de la 21a jarcento.
La formoj kun „ekde“ povas enhavi nuancon de
tujeco,
pri kiu vidu sub „tuj de kiam“.
[ĵv]
11.
C. Piron: Ĉu ni kunvenis vane?, 1982
12. M. Mäkitalo: IJF en Fenestrelle, italaj Alpoj, en: Esperantolehti, 2002:3
13. Alina: Intervjuo kun Alina, Tubaro, 2019-08-21
12. M. Mäkitalo: IJF en Fenestrelle, italaj Alpoj, en: Esperantolehti, 2002:3
13. Alina: Intervjuo kun Alina, Tubaro, 2019-08-21
- beloruse:
- ад (часу), з моманту
- ĉine:
- 以來 [yǐlái], 从那时起 [cóngnàshíqǐ]
- france:
- depuis que
- germane:
- seit
- japane:
- いつから
- taje:
- ตั้งแต่เมื่อ
ĝis kiam
- 1.
-
(demanda pronomo)
Kiom longatempe? haltonte en kiu tempo?: ĝis kiam vi rifuzos observi Miajn ordonojn kaj Mian instruon [14]? - 2.
-
(konjunkcio)
Ĝis2: la demando pri Fenicio restas nesolvita, ĝis kiam vi suriros la tronon [15]; li neniam elspezis unu pencon krom tiuj absolute necesaj, kaj ŝparis kaj ŝparis ĝis kiam alvenis la tago je kiu li ekkriis al si mem: „nun mi povas ŝanĝi ĉion; mi ĉesos esti laboristo kaj fariĝos fabrikisto“ [16].
Rim.:
L. L. Zamenhof por la konjunkcia senco preskaŭ
ĉiam uzis „ĝis“.
Aliaj aŭtoroj regule konstruis samsencan
„ĝis kiam“ per la prepozicia rolo de la vorto.
Pluraj gramatikistoj kaj vortaristoj malrekomendas
ĉi tion pro „pleonasmeco“.
Por la demanda senco ĉiuj uzas la formon „ĝis kiam“:
ĝis kiam mi estos kun vi? ĝis kiam mi toleros
vin
[17]?
[ĵv]
14.
trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 16:28
15. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, ĉapitro 14a
16. J. Merchant: Kompatinda Klem, 1931
17. La Nova Testamento, S. Mateo 17:17
15. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, ĉapitro 14a
16. J. Merchant: Kompatinda Klem, 1931
17. La Nova Testamento, S. Mateo 17:17
- angle:
- until
- beloruse:
- да, да таго, пакуль, пакуль не
- ĉine:
- 直到 [zhídào], 迨 [dài], 直待 [zhídài], 为止 [wéizhǐ], 直至 [zhízhì], 至 [zhì], 等到 [děngdào]
- france:
- jusqu'au moment où
- germane:
- bis
- hebree:
- עד ש-, עד אשר
- hispane:
- hasta
- hungare:
- amíg
- japane:
- ～するまで
- katalune:
- d'aquí a
- nederlande:
- tot
- okcitane:
- d'aicí
- pole:
- aż do, dopóki nie
- portugale:
- até que
- ruse:
- до тех пор, пока, пока не
- taje:
- จนถึงตอนไหน, เมื่อไหร่จะ
tuj de kiam, ekde kiam
(konjunkcio)
- beloruse:
- як толькі, калі толькі
- ĉine:
- 一經 [yījīng], 直系 [zhíxì], 直接 [zhíjiē], 立即 [lìjí]
- france:
- dès que, à peine (conj. sub.)
- germane:
- unmittelbar als
- itale:
- appena (tempo), quando (appena)
- pole:
- od kiedy
ekkiam
(neologismo)
- 1.
- Tuj post kiam, komencante kiam (laŭ la komenca senco de ek-1): Ekkiam regos am' sur ter' ⫽ Alvenos tagoj sen malsato [20].
- 2.
- Je la momento kiam, apenaŭ (laŭ la momenta senco de ek-2): ekkiam la edzo lasas ŝin sola ŝi vokas la nekonaton [21]; ĉiam same! ekkiam mi enbanujiĝas, tuj iu tedulo alvenas!
20.
Remon Levesk', trad. Ĵak Le Puil: Ekkiam regos am' sur ter',
La Verda Trobadoro, FLE/SAT-Junulfako, 1986.
21. La krimo de Strato Lursin', 2003
21. La krimo de Strato Lursin', 2003
- beloruse:
- як толькі
- hungare:
- mihelyt, amint, alighogy
- itale:
- appena (tempo), subito dopo, quando
- pole:
- jak tylko
- ruse:
- как только
administraj notoj
pri
ek~:
Mi ne vidas la nuancon inter ambaŭ sencoj. Ĉiuokaze la vorto
aspektas francismo por signifi la subjunkcian sencon de "apenaŭ".
[MB]